Provided by: manpages-tr_1.0.5.1-2_all 
İSİM
bc - Keyfî duyarlılıkta hesaplama dili
KULLANIM
bc [ -hlwsqv ] [ uzun-seçenekler ] [ dosya ... ]
SÜRÜM
Bu kullanım kılavuzu, GNU bc sürüm 1.06'ya göre hazırlanmıştır.
AÇIKLAMA
bc, girilen deyimleri işleterek keyfi uzunlukta ve duyarlılıktaki sayılar üzerinde
matematiksel işlemler yapmaya imkan sağlayan etkileşimli bir ortam ve bir yazılım
geliştirme dilidir. Sözdizimi açısından C yazılım geliştirme dilini andıran benzerlikler
sözkonusudur. Komut satırından belirtmek suretiyle kullanabileceğimiz standart bir math
kütüphanesine de sahiptir. Eğer gerekli ise; math kütüphanesi, belirtilen dosyalardan daha
önce ele alınır. bc işleme tabi tutarken dosyaları komut satırında belirtilen sıraya göre
ele alır. Belirtilen dosyaların tümü ele alınıp işlendikten sonra, standart girdiden
girişler okunmaya başlar. Kodlar nasıl okunuyorlarsa bu halleriyle işletilirler. (Eğer
belirtilen dosyalardan herhangi birinde bc'yi sonlandıracak bir komut yer alırsa, bc
sonlanır, bir daha standart girdiden okuyamaz.)
bc'nin bu sürümü, geleneksel bc uygulamalarına ve POSIX taslak standardına göre ilave
oluşumlar içermektedir. Komut satırından belirtilecek bir seçenekle bu genişletmeler
kullanıma dahil edilebilir veya edilmeyebilir. Bu kılavuzda GNU bc anlatılacak ve ek
oluşumlar yeri gelince belirtilecektir.
SEÇENEKLER
-h, --help
Bir kullanım iletisi basar ve çıkar.
-i, --interactive
Etkileşimli kipe geçilir.
-l, --mathlib
Standart math kütüphanesini kullanıma sokar.
-w, --warn
POSIX bc'ye ek oluşumlar için uyarılar verir.
-s, --standard
Standart POSIX bc diline uygun olarak işlem yapar.
-q, --quiet
Normalde gelen, GNU bc hoşgeldiniz iletisini görüntülemez.
-v, --version
Sürüm ve telif hakkı bilgilerini gösterir ve çıkar.
SAYILAR
bc'deki en temel eleman sayılardır. Sayılar keyfi duyarlılıkta ifade edilirler. Yani bc'de
bir sayı, tamsayı kısım ve ondalık kısım olarak ifade edilir. Tüm sayılar normalde iç
hesaplamalarda onluk tabanda ele alınırlar ve tüm işlemler onluk taban üzerinden
gerçekleştirilirler. (Bu sürüm, bölme ve çarpma işlemlerinde sayıların ondalık kısımlarını
belli uzunluktan sonra kesmektedir.) bc'de sayıların iki özelliği vardır: uzunluk ve
bölüntü. Uzunluk, sayıdaki tüm anlamlı rakamların, bölüntü ise ondalık noktadan sonraki
rakamların adedidir.
Örneğin:
0.0000010 sayısının uzunluğu 7 ve bölüntüsü 6'dır.
01935.000 sayısının uzunluğu 7 ve bölüntüsü 3'tür.
Uzunluk açısından; en sağdaki sıfır anlamlı, en soldaki sıfır anlamsızdır.
DEĞİŞKENLER
Sayılar iki farklı türde değişken olarak saklanabilirler: basit değişkenler ve diziler.
Her iki değişken türü için de değişkenlere birer ad verilir. Değişkenler bir harfle
başlarlar ve sonrasında harfler, rakamlar ve altçizgi karakteri içerebilirler. Tüm harfler
küçük harf olmak zorundadır. (Değişkenlere uzun isim verebilme bir genişletmedir. Çünkü,
POSIX bc'de değişken isimleri tek bir küçük harftir.) Dizi değişkenleri ise isimden sonra
[] (köşeli parantezler) alırlar.
bc'de dört tane özel değişken vardır. Bunlar; scale, ibase, obase ve last'dır. scale,
işlemlerde sayılarda ondalık noktadan sonra kaç tane rakamın kullanılacağını belirtir.
Öntanımlı scale değeri 0'dır. ibase (input base) ve obase (output base) değişkenleri,
sayılarda girdi ve çıktı için tabanları belirtir. Örneğin, ibase=10 ve obase=2 olursa
sayılar onluk tabanda girilir ve sonuçlar ekrana ikilik tabanda yazdırılırlar. Öntanımlı
ibase ve obase değerleri 10'dur. last değişkeni (bu bir genişletmedir) ise, en son ekrana
yazdırılan sayıyı içeren bir değişkendir. Bu değişkenlere yeni değerler atanabilir. Bunlar
ileride daha ayrıntılı olarak ele alınacaktır.
AÇIKLAMALAR
bc'de açıklama satırları /* karakterleri ile başlar ve */ karakterleri ile biter.
Açıklamalar herhangi bir yerde başlayabilir ve girdide tek bir boşluk gibi ele alınır.
(Yani, bu da açıklamaların girdi elemanları arasında bir ayraç olarak yorumlandığını
gösterir. Dolayısıyla, bir değişken ismi içerisinde açıklama yer alamaz anlamındadır.)
Açıklamalar satırsonu karakteri içerebilirler.
Ayrıca bc'de betiklerin kullanılmasını sağlamak için tek satırlık açıklamalar
desteklenmektedir ve bu bir genişletmedir. Tek satırlık açıklama # karakterinden sonra
başlar ve satır sonuna kadar devam eder. Satırsonu karakteri açıklamaya dahil değildir ve
normal karakter olarak ele alınır.
İFADELER
Sayılar, ifadelerle ve deyimlerle birlikte kullanılırlar. Bu dil, etkileşimli bir çalışma
ortamı olarak tasarlandığı için deyimler ve ifadeler de etkileşimli olarak
işletilebilirler. bc'de bir 'main' işlevi kavramı yoktur. Bunun yerine kod, olduğu haliyle
hemen yorumlanarak işletilir. (İşlevler, önce tanımlanırlar ve sonradan kullanılabilirler
-ileride ele alınacaklar-).
En basit ifade bir 'sabit'tir. bc, ibase değişkeniyle belirtilen o anki girdi tabanını
kullanarak sayıyı dahili onluk tabana çevirir. (Ancak, işlevler için bir istisna vardır.)
ibase değişkeninin geçerli değerleri 2'den 16'ya kadardır. Bu aralığın dışında değerler
atanırsa kendiliğinden 2 veya 16 olarak yeniden ayarlanır. Sayılar girilirken, 0-9 arası
rakamlar ve A-F arası harfler ile kullanılabilir. (Not: A-F büyük harf olmalıdır. Çünkü,
küçük harfler değişkenler için kullanılıyorlar.) Tek rakamlı sayılar, ibase ne olursa
olsun, her zaman rakamın ifade ettiği değere sahip olurlar (örn, A=10)). bc çok rakamlı
sayılarda, ibase değerine eşit veya daha büyük rakamları derhal ibase-1 tabanında ele
alarak sayının değerini hesaplar. Bu FFF sayısını daima, girdi tabanındaki en büyük 3
haneli sayı yapar.
İfadeler, diğer yüksek-düzeyli dillerdekilere oldukça benzerler. bc'de sayılar için farklı
türler olmadığı için karışık türler için kurallar yoktur. Bunun yerine, sadece ifadelerin
bölüntüleri üzerine kurallar vardır. Her ifadenin bir bölüntüsü vardır. Bu, orijinal
sayıların bölüntülerinden, gerçekleştirilen işlemden ve çoğu durumda da scale değişkeninin
değerinden elde edilir. scale değişkeninin alabileceği değerler, 0 (sıfır) ile C'deki
tamsayı türü ile ifade edilebilen tamsayı aralığındadır.
Aşağıdaki geçerli ifadelerin açıklamalarında "ifade" komple bir ifadeyi ve "değişken" ise
sıradan bir değişkeni veya bir dizi değişkenini göstermektedir. Bir basit değişken
isim
şeklinde ve bir dizi değişkeni ise aşağıdaki gibi belirtilir:
isim[ifade]
Özel olarak söz edilmediyse sonucun bölüntüsü, ilgili ifadelerin azami bölüntüsü olur.
-ifade Sonuç, ifade'nin negatifi olur.
++değişken
değişken'in değerine önce 'bir' eklenir ve yeni değer ifadenin sonucu olur.
--değişken
değişken'in değeri önce 'bir' eksiltilir ve yeni değer ifadenin sonucu olur.
değişken++
İfadenin sonucu değişkenin değerine göre hesaplanır, sonra değişken'in değeri 'bir'
artırılır.
değişken--
İfadenin sonucu değişkenin değerine göre hesaplanır, sonra değişken'in değeri 'bir'
eksiltilir.
ifade + ifade
Sonuç, iki ifade'nin toplamıdır.
ifade - ifade
Sonuç, iki ifade'nin farkıdır.
ifade * ifade
Sonuç, iki ifade'nin çarpımıdır.
ifade / ifade
Sonuç, iki ifade'nin bölümüdür. Sonucun bölüntüsü scale değişkeninin değeridir.
ifade % ifade
Sonuç, "kalan"ı verir ve şu şekilde hesaplanır. a%b'yi hesaplarken, ilk önce a/b
scale haneli olarak hesaplanır. scale+scale(b) ve scale(a)'dan hangisi daha büyükse
bu bölüntüye göre a-(a/b)*b ifadesi sonucu hesaplamak için kullanılır. Eğer scale
0'a eşitlenirse ve her iki ifade de tamsayı ise, bu ifade tamsayı kalan işlevidir.
ifade ^ ifade
İfadenin sonucu, birincinin ikinciye göre üssüdür. İkinci ifade bir tamsayı
olmalıdır. (Eğer ikinci ifade tamsayı değilse, önce ekrana bir uyarı gelir ve ifade
tamsayı olacak şekilde kesilir, yani ikinci ifadenin tam kısmı alınır). Sonucun
bölüntüsü ise, eğer üs negatif ise scale'dir. Üs pozitif ise scale(a^b) =
min(scale(a)*b, max(scale, scale(a)))'dır. Unutulmamalıdır ki ifade^0 ifadesinin
sonucu her zaman "1" olur.
( ifade )
Parantezler, ifadenin değeri bulunurken standart önceliği değiştirir ve parantez
içine alınan ifade daha önce hesaplanır.
değişken = ifade
İfadenin sonucu değişkene atanır.
değişken <işleç>= ifade
Bu, "değişken = değişken <işleç> ifade" ile eşdeğerdir ancak bir farkla;
değişken'in değeri sadece bir kere elde edilir. Eğer değişken bir dizi ise, işlemin
bir kere yapılacağı gözden uzak tutulmamalıdır.
İlişkisel ifadeler (karşılaştırma ifadeleri), sonuçları her zaman 0 veya 1 olan özel
ifadelerdir. 0, yanlış (false) ve 1, doğru (true) olarak yorumlanır. Bunlar herhangi bir
ifade içerisinde yer alabilirler. (POSIX bc'de ise ilişkisel ifadeler sadece if, while ve
for deyimlerinde kullanılabilir ve sadece bir tane ilişkisel sınama olabilir.) İlişkisel
işleçler şunlardır:
ifade1 < ifade2
Sonuç, eğer ifade1, ifade2'den küçükse 1 olur. Aksi halde 0 olur.
ifade1 <= ifade2
Sonuç, eğer ifade1, ifade2'den küçük ya da eşitse 1 olur. Aksi halde 0 olur.
ifade1 > ifade2
Sonuç, eğer ifade1, ifade2'den büyükse 1 olur. Aksi halde 0 olur.
ifade1 >= ifade2
Sonuç, eğer ifade1, ifade2'den büyük ya da eşitse 1 olur. Aksi halde 0 olur.
ifade1 == ifade2
Sonuç, eğer ifade1, ifade2'ye eşitse 1 olur. Aksi halde 0 olur.
ifade1 == ifade2
Sonuç, eğer ifade1, ifade2'den farklıysa 1 olur. Aksi halde 0 olur.
bc'de mantıksal (boolean) işlemler de geçerlidir. (POSIX bc'de mantıksal işlemler
yoktur.) Mantıksal işlemlerin sonucu, ilişkisel işlemlerde olduğu gibi, 0 (false) yada 1
(true) olmaktadır. Mantıksal işleçler şunlardır:
!ifade ifade 0 ise sonuç 1'dir. Aksi halde 0 olur.
ifade && ifade
ifade'lerin ikiside sıfırdan farklıysa sonuç 1'dir. Aksi halde 0 olur.
ifade || ifade
ifade'lerden biri sıfırdan farklıysa sonuç 1'dir. Aksi halde 0 olur.
İşleçlerin işlem öncelik sırası şöyledir (küçükten büyüğe):
|| işleci, önce sol taraf
&& işleci, önce sol taraf
! işleci, tarafsız
İlişkisel işleçler, önce sol taraf
Atama işleci, önce sağ taraf
+ and - işleci, önce sol taraf
*, / ve % işleci, önce sol taraf
^ işleci, önce sağ taraf
tek terimli - işleci
++ ve -- işleci
Bu önceliğin seçilmesinin nedeni, POSIX uyumlu bc yazılımlarının doğru çalışması içindir.
Ancak, ilişkisel ve mantıksal işleçler, atama ifadelerinde kullanıldığında elverişsiz ve
çok farklı bir durum ortaya çıkmaktadır. Aşağıdaki ifadeyi ele alalım:
a = 3 < 5
C programcıları bu ifadeyi ele alırken, önce 3<5 (sonuç 1'dir) ifadesini gerçekleştirir,
ardından sonucu "a" değişkenine atarlar. bc'de ise önce "a"ya 3 atanır ve ardından 5 ile
karşılaştırma yapılır. Buna dikkat etmek gerekir. En iyisi, ilişkisel ve mantıksal
işleçler ile atama işleci aynı ifadede kullanıldığında karmaşayı önlemek için parantezleri
kullanmaktır.
bc'de desteklenen biraz daha özel ifadeler vardır. Bunlar, standart işlevler ve kullanıcı
tanımlı işlevlerde, "isim(parametreler)" şeklinde görülmektedirler. Ayrıntılı bilgi için
İŞLEVLER bölümündeki kullanıcı tanımlı işlevlere bakınız. Yerleşik işlevler şunlardır:
length ( ifade )
length işlevinin değeri, ifade'deki anlamlı rakamların adedidir.
read ( )
read işlevi (bu bir genişletmedir), nerede kullanıldığına bakılmaksızın, standart
girdiden bir sayı okumak için kullanılır. Ancak, standart girdiden veri ve yazılım
birlikte okunurken problemlere neden olabileceğinden dikkatli olmak gerekir. Bu
işlevin en iyi kullanım şekli, asla kullanıcıdan kod girmeyi gerektiren yerlerde
değil, evvelce geliştirilen bir yazılım için kullanıcıdan bir girdi bekleyen
yerlerde kullanmaktır. read işlevinin değeri, standart girdiden okunan sayının
ibase tabanındaki değeridir.
scale ( ifade )
scale işlevinin değeri, ifade'denin sonucu olan sayıdaki ondalık hanelerin
sayısıdır.
sqrt ( ifade )
sqrt işlevinin değeri, ifade'nin kareköküdür. ifade'nin sonucu negatif bir sayı ise
bir çalışma anı hatası üretilir.
DEYİMLER
Deyimler, birçok cebirsel dilde olduğu gibi, ifadelerin sırayla değerlendirilmelerini
sağlarlar. bc'de deyimler "mümkün olduğunca" işletilirler. İşletim, bir ya da daha fazla
tam deyimden sonra bir satırsonu karakteri girildiğinde gerçekleşir. Bu bakımdan bc'de
satırsonu karakterleri çok önemlidir. Aslında, deyimleri ayırmak için bir satırsonu
karakteri ve bir noktalı virgül gerekir. Yanlış yerde kullanılmış bir satırsonu karakteri
bir sözdizimi hatasına sebep olur. Satır sonu karakteri deyimler için bir ayraç
olduğundan, bir satır sonu karakterini gizlemek için ters bölü karakteri kullanılabilir.
Tersbölü karakterinden sonra gelen bir satırsonu karakterinden oluşan karakter çiftini bc
boşluk karakteri olarak değerlendirir. Bir deyim listesi, noktalı virgül ve satırsonu
karakteri ile sonlandırımış deyimlerden oluşur. Aşağıdaki listede bc'deki deyimler ve
bunların ne yaptıkları anlatılmaktadır (Köşeli parantezler ([ ]) arasına alınanlar,
deyimin isteğe bağlı kısımlarıdır.):
ifade Bu deyim iki şeyden birini yapar. Eğer ifade "<değişken> <atama> ..." şeklinde
başlıyorsa, bunun bir atama deyimi olduğunu kabul eder. Eğer ifade bir atama deyimi
değil ise, ifade'nin değeri bulunur ve çıktıya yazdırılır. Sayının ardından
satırsonu karakteri yazdırılır. Örneğin, a=1 ifadesi bariz bir atama deyimidir; ve
(a=1) içinde bir atama deyimi olan bir ifadedir. Çıktılanan tüm sayılar obase
değişkeni ile belirtilen tabanda yazdırılırlar. obase değişkeninin alabileceği
değerler 2 ile BC_BASE_MAX arasındadır. (Ayrıntılı bilgi için SINIRLAR bölümüne
bakınız.)
2 ile 16 arasındaki tabanlar için çıktı bildiğimiz yöntemle yazdırılır. 16'dan daha
büyük tabanlar için ise, bc her bir haneyi yazdırmak için 10'luk tabanda birden çok
karakter kullanır ve haneler arasında boşluk bırakır. Her hane, obase-1 değerini
10'luk düzende yazmak için gereken sayı kadar rakamdan oluşur. Örneğin, obase=20
için 65 sayısı ekrana "03 05" şeklinde yazdırılır. Eğer obase=101 olsaydı, 25
sayısı ekrana "025" şeklinde yazdırılacaktı. Sayılar keyfi duyarlılıkta ele
alındıkları için, bazı sayılar ekrana yazdırılırken tek bir satıra sığmayabilirler.
Bu uzun sayılar yazdırılırken ekrana satırların sonuna "\" (tersbölü) karakteri
gelir. Her bir satırda en fazla 70 karakter yazdırılabilir. bc'nin etkileşimli
doğasından dolayı yazılan en son değer, özel last değişkeninde saklanır ki aynı
sayıyı bir daha elde etmek için bir önceki ifade'yi tekrar yazmaya gerek kalmaz.
last değişkenine atama yapılması da geçerlidir ve atanan değer son yazılan değerin
üzerine yazılır. Yeni atanan değer, yeni bir değer yazılana kadar ya da last
değişkenine yeni bir atama yapılana kadar geçerli kalır. (Bazı kurulumlar last için
bir kısaltma olarak bir sayının parçası olmayan tek bir nokta (.) kullanımını
mümkün kılabilir.)
dizge dizge çıktıya yazdırılır. Çift tırnak "..." arasına alınan her şey (satırsonu
karakteri de dahil) dizge olarak kabul edilir ve ekrana aynen yazdırılırlar. dizge
yazdırıldıktan sonra satırsonu karakteri yazdırılmaz (yani aşağı satıra geçilmez,
bu nedenle satırsonu karakteri dizge'nin içine yerleştirilmelidir).
print liste
print deyimi (bu bir genişletmedir) çıktıya birşeyler yazdırmak için kullanılan
diğer bir yöntemdir. liste parametresi zorunludur, aralarına virgül (,) konularak
dizgelerden ve ifadelerden oluşur. liste'deki her bir dizge veya ifade,
yazıldıkları sıraya göre ekrana yazdırılır. Eğer belirtilmediyse satır sonunda
satırsonu karakteri yazdırılmaz. İfadelerin değerleri bulunduktan sonra sonuçları
ekrana yazdırılır. Bu esnada ekrana en son yazdırılan sayının değeri last
değişkenine atanır. print deyimi içindeki dizgeler çıktıya yazdırılır ve özel
anlamı olan karakterleri de içerebilirler. Özel karakterler tersbölü karakteri ile
başlar. bc tarafından tanınan özel karakterler; "a" (uyarı; bip sesi), "b"
(gerisilme), "f" (sayfa ileri), "n" (satırsonu), "q" (çift tırnak), "t" (sekme) ve
"\" (tersbölü) karakterleridir. Bunların dışındaki karakterler gözardı edilir.
{ deyim_listesi }
Bu, bir birleşik deyimdir. Bu yapı, birden çok deyimi gruplandırarak birlikte
çalıştırmak için kullanılır. Deyimler arasında yukarıda anlatılan ayraçlar yer
alırlar.
if ( ifade ) deyim1 [ else deyim2 ]
if deyimi ifade'nin değerini bulur ve iifade'nin sonucuna göre deyim1'i veya
deyim2'yi çalıştırır. ifade'nin sonucu sıfırdan farklı ise deyim1 işletilir. Eğer
deyim2 belirtilmişse ve ifade'nin sonucu da sıfır ise, deyim2 işletilir (else
sözcüğü bir genişletmedir).
while ( ifade ) deyim
while deyimi, ifade'nin değeri sıfırdan farklı olduğu müddetçe deyim'i tekrar
tekrar işletir. Döngüde her yinelemede önce ifade'nin değeri bulunur, sonuç
sıfırdan farklı ise deyim işletilir. ifade'nin sıfır olması durumunda veya çıkmak
için break deyimi kullanıldığında döngü sonlanır.
for ( [ifade1] ; [ifade2] ; [ifade3] ) deyim
for deyimi, deyim'in tekrar tekrar çalıştırılmasını sağlar. İlk başta (yani döngü
başlamadan önce) ifade1 işletilir. Döngüde her yinelemede deyim işletilmeden önce
ifade2'nin değeri bulunur. Eğer sonuç sıfırdan farklı ise deyim yerine getirilir,
eğer sonuç sıfır ise döngü sonlandırılır. Döngüde deyim yerine getirildikten sonra
ifade3 işletilir ve ardından ifade2'nin değeri tekrar bulunur. Ta ki ifade2'nin
değeri sıfır oluncaya kadar... Döngüyü daha erken sonlandırmak için break deyimi
kullanılabilir. Eğer ifade1 veya ifade3 kullanılmamışsa, bu noktada
değerlendirilecek hiçbir şey olmadığından bir şey yapılmaz. Eğer ifade2
kullanılmamışsa, ifade2'nin değeri 1 olarak kabul edilir. (POSIX bc'de her üç
ifadeyi de belirtmek mecburidir. Bunların seçimlik kullanılması, bir
genişletmedir.) for deyimine karşılık gelen deyimler şunlardır:
ifade1;
while (ifade2) {
deyim;
ifade3;
}
break İçinde yer aldığı son while veya for döngüsünü sonlandırır.
continue
continue deyimi, (bir genişletmedir) içinde yer aldığı son for döngüsünü kendinden
sonra gelen deyimler işletilmeden sonraki yinelemeden başlatır.
halt halt deyimi, (bir genişletmedir) bc'yi sonladırır. quit'ten farkı, halt deyimi
kesinkes değil, şart sağlandığında çalışır. Örneğin, "if (0==1) halt" deyimi bc'yi
sonladırmaz; çünkü şart sağlanmadığı için halt deyimi işletilmez.
return Bir işlevden 0 (sıfır) döndürerek çıkar. (Ayrıntılı bilgi için İŞLEVLER bölümüne
bakınız.)
return ( ifade )
Bir işlevden ifade'nin değerini döndürerek çıkar. (Ayrıntılı bilgi için İŞLEVLER
bölümüne bakınız.) Bir genişletme olarak parantezler gerekli değildir.
YARDIMCI DEYİMLER
Yardımcı deyimler, bildiğimiz klasik anlamda işletilebilir deyimler değildirler. Bunlar
"derleme" zamanında ele alınırlar.
limits bc'nin yerel sürümü tarafından zorlanan yerel sınırları basar. Bu bir
genişletmedir.
quit Her nerede ve her ne şekilde kullanılırsa kullanılsın, bc'yi kesinkes sonlandırır.
Örneğin, "if (0==1) quit" deyimi, şart sağlanmasa da bc'yi sonlandıracaktır.
warranty
Uzun bir garanti iletisi basar. Bu bir genişletmedir.
İŞLEVLER
İşlevler, daha sonra çalıştırılmak üzere hesaplamaların tanımlandığı bir yöntem sunar.
bc'deki işlevler daima bir değer hesaplayıp bunu çağrıcıya döndürürler. İşlev tanımları
"özdevimli"dir; yani, girdide saptanana kadar bir işlev tanımsızdır. Bu tanımlama, aynı
isimde yeni bir işlev tanımlanıncaya kadar geçerlidir. Yeni işlev tanımı eskisinin yerine
geçer. Bir işlev aşağıdaki gibi tanımlanır.
define isim ( parametreler ) { satırsonu
auto_listesi deyim_listesi }
Bir işlev çağrısı ise "isim(parametreler)" biçiminde bir ifadedir.
Parametreler sayılar ya da dizilerdir (dizi parametreler bir genişletmedir). İşlev
tanımında sıfır ya da daha fazla sayıda parametre verilebilir ve bunlar aralarına virgül
konularak ayrılmış isimlerden oluşan bir liste olarak tanımlanır. Sayılar sadece
değerleriyle çağrılan parametrelerdir. Diziler ise sadece değişkenleriyle çağrılırlar.
Diziler, parametre tanımında "isim[]" şeklinde belirtilir. İşlev çağrısında asıl
parametreler, sayı türünde ifadelerdir. Aynı yazım şekli, dizi parametrelerin tanımı
olarak dizilerin aktarılmasında da kullanılır. Bir isimli dizi bir işleve değişkeni ile
aktarılır. İşlev tanımları özdevimli olduklarından, parametre sayısı ve türleri işlev
çağrıldığında kontrol edilir. Parametrelerin sayısı ve türlerindeki herhangi bir
uyumsuzluk bir çalışma anı hatasına sebep olur. Ayrıca, tanımsız bir işlevin çağrılması da
bir çalışma anı hatasına sebep olacaktır.
auto_listesi, "yerel" kullanım için isteğe bağlı bir değişken listesidir. auto_listesi'nin
(eğer varsa) sözdizimi "auto isim, ... ;" şeklindedir (Sondaki noktalı virgül isteğe
bağlıdır). Her isim bir auto değişkenin ismidir. Diziler, parametrelerde kullanılan
sözdizimi ile belirtilebilir. Bu değişkenlerin sıfır ile ilklendirilerek, değerleri,
işlevin başlangıcında yığıta basılır ve işlevin icrası boyunca kullanılır. İşlevden
çıkışta bu değerler yığıttan çekilir, böylece değişkenler işlevin başlangıcındaki ilk
değerlerine dönmüş olur. Parametreler gerçekte, işlev çağrısı sırasında ilklendirilen auto
değişkenlerdir. auto değişkenler, geleneksel yerel değişkenlerden farklıdır. A işlevi, B
işlevini çağırdığında, A işlevinin auto değişkenlerine, B işlevinde onlar auto değişkenler
olarak çağrılmadıkça, B işlevi aynı isimlerle erişebilir. auto değişkenler ve parametreler
yığıta basıldıklarından dolayı bc kendini çağrılan işlevleri destekler.
İşlevin gövdesi bir bc deyimleri listesidir. Tekrar belitelim ki, deyimler noktalı virgül
ve satırsonu karakterleri ile birbirlerinden ayrılır. return deyimi işlevin
sonlandırılmasına sebep olur ve bir değer döndürür. return deyiminin iki sürümü vardır.
ilk şeklinde "return" ifadesi işlevi çağıran ifadeye sıfır değerini döndürür. İkinci
şeklinde, "return ( ifade )", ifade'nin değeri hesaplanıp çağıran ifadeye sonucu
döndürülür. Her işlevin sonunda kendiliğinden bir return(0) vardır. Böylece bir işlevin
sonunda açıkça bir return deyimi kullanmaya gerek kalmaksızın işlev sıfır değeri
döndürerek sonlanır.
İşlevler ayrıca, ibase değişkeninin kullanımını da değiştirir. İşlev gövdesindeki tüm
sabitler, işlev çağrısı sırasında ibase değişkeninin değeri kullanılarak dönüştürülür.
Sayıların dönüşümü için daima ibase'in o anki değerini kullanan yerleşik read işlevi
dışında, işlev icrası sırasında ibase değişiklikleri gözardı edilecektir.
Bir geliştirme olarak, tanım biçimi pek az esnektir. Standart, işlev gövdesini oluşturan
ilk kuyruklu ayracın define ile aynı satırda olmasını ve kalan her şeyin alt satırlarda
olmasını gerektirir. bc'nin bu sürümünde ilk kaşlı ayraçın öncesinde ya da sonrasında
satırsonu karakteri kullanabilmeyi mümkün kılar. Örneğin aşağıdaki tanımlar geçerli
tanımlardır:
define d (n) { return (2*n); }
define d (n)
{ return (2*n); }
MATH KÜTÜPHANESİ
bc, -l seçeneği ile çalıştırıldığında math kütüphanesini yükler ve öntanımlı bölüntü 20
yapılır. math işlvleri, çağrıldıkları sırada geçerli olan bölüntüye göre sonuç
döndürürler. math kütüphanesi aşağıdaki işlevleri tanımlar:
s (x) Radyan cinsinden verilen x'in sinüsü.
c (x) Radyan cinsinden verilen x'in kosinüsü.
a (x) x'in arktanjantı; radyan cinsinden döner.
l (x) x'in tabii logaritması.
e (x) e üssü x.
j (n,x)
x tamsayısına göre n. dereceden Bessel işlevi.
ÖRNEKLER
/bin/sh'da aşağıdaki atama, kabul değişkeni pi'ye pi değerini atar.
pi=$(echo "scale=10; 4*a(1)" | bc -l)
Aşağıdaki örnekte, math kütüphanesinde kullanılan üstel işlevin tanımı vardır. Bu işlev
POSIX bc'de yazılmıştır.
scale = 20
/* e^x = (e^(x/2))^2 formülü kullanılıyor
x yeterinde küçükse, bu seriyi kullanabiliriz:
e^x = 1 + x + x^2/2! + x^3/3! + ...
*/
define e(x) {
auto a, d, e, f, i, m, v, z
/* x'in işaretine bakalım. */
if (x<0) {
m = 1
x = -x
}
/* x için önkoşul. */
z = scale;
scale = 4 + z + .44*x;
while (x > 1) {
f += 1;
x /= 2;
}
/* Değişkenleri ilklendirelim. */
v = 1+x
a = x
d = 1
for (i=2; 1; i++) {
e = (a *= x) / (d *= i)
if (e == 0) {
if (f>0) while (f--) v = v*v;
scale = z
if (m) return (1/v);
return (v/1);
}
v += e
}
}
Aşağıdaki örnekte, çek defteri (checkbook) bakiyelerini hesaplayan basit bir yazılım
verilmektedir. Yazılımı bir kez yazarak bir dosyaya kaydedebilirsiniz ve sonraları her
seferinde yeniden yazmaksızın istediğiniz zaman kullanabilirsiniz.
scale=2
print "\nÇek defteri yazılımı!\n"
print " Hatırlatma: Depozitolar negatif miktarlardır.\n"
print " Çıkış için 0 yazın.\n\n"
print "Başlangıçtaki bakiye? "; bal = read()
bal /= 1
print "\n"
while (1) {
"şu anki bakiye = "; bal
"çekilecek miktar? "; trans = read()
if (trans == 0) break;
bal -= trans
bal /= 1
}
quit
Aşağıdaki örnekte ise, kendi kendini çağıran bir faktöriyel hesaplama işlevi
tanımlanmaktadır.
define f (x) {
if (x <= 1) return (1);
return (f(x-1) * x);
}
READLINE ve LIBEDIT SEÇENEKLERİ
GNU bc (bir yapılandırma seçeneği ile), GNU readline kütüphanesini ya da BSD libedit
kütüphanesini kullanacak şekilde derlenebilir. Bu ise kullanıcıya, bc'ye göndermeden önce
birden çok satır üzerinde düzenleme yapma imkanı sunar. Ayrıca, daha önceden girilen
satırlar için bir geçmiş de tutar. Bu seçenek seçilirse, bc bir özel değişkene daha sahip
olur. Bu özel history değişkeni, bellekte tutulacak satır sayısını tutar. -1 değeri
sınırsız (bellek yettiği müddetçe) sayıda eski komut tutulacağını belirtir ve varsayılan
değeri 100'dür. Eğer pozitif bir tamsayı belirtilirse, liste bu belirtilen sayı ile
sınırlandırılmış olur. 0 değeri ise liste tutulmayacağını belirtir.
Daha ayrıntılı bilgi için, GNU readline, history kütüphanesi ile BSD libedit kütüphanesi
hakkındaki belgeleri okuyunuz. bc, readline ve libedit kütüphaneleri aynı anda etkin
olacak şekilde derlenemez.
FARKLILIKLAR
bc'nin bu sürümü, POSIX P1003.2/D11 taslağından uyarlanmıştır ve taslağa göre ve
geleneksel bc uygulamalarına göre bir takım farklılıklar sözkonusudur. dc(1)kullanılan
geleneksel yolla gerçekleştirilmemiştir. Bu sürüm, yazılımın kodlarını ayrıştırarak bayt
koda çevirdikten sonra tek bir süreç olarak çalıştırır. Komut satırından verilen ve
belgelendirilmemiş -c seçeneği ile, yazılım çalıştırılmaz, onun yerinee bayt kodları
ekrana listelenir. Bu, aslında etkileşimli olarak ayrıştırıcının hatalarını
görmek/gidermek ve math kütüphanesini hazırlamak için kullanılır.
POSIX bc'deki farklılıkların yanında bir de yeni özellikler eklenmiştir, bunlara da
genişletmeler demekteyiz. Aşağıda, bahsedilen farklılıkların ve genişletmelerin bir
listesi yer almaktadır:
LANG Bu sürüm LANG ve LC_ ile başlayan ortam değişkenlerinin işlenmesinde POSIX
standardına uyumlu değildir.
isimler
Geleneksel ve POSIX bc değişkenler, diziler ve işlevler için sadece tek harften
oluşan isimleri mümkün kılar. GNU bc'de bu isimler için çok karakterli isimler
kullanılabilir. Bir isim bir harf ile başlar ve harfler, rakamlar ile altçizgi
karakterini içerebilir.
dizgeler
Dizgelerde boş karakter kullanılmasına izin verilmez, POSIX'e göre dizgelerde tüm
karakterler kullanılabilmelidir.
last POSIX bc'de bir last değişkeni yoktur. bc'nin bazı gerçeklemelerinde bunun yerine
nokta (.) kullanılır.
karşılaştırmalar
POSIX bc'de karşılaştırmalar sadece if, while deyimlerinde ve for deyiminin ikinci
ifadesinde kullanılabilir. Ayrıca bu deyimlerde sadece bir ilişkisel işleme izin
verilir.
if deyimi ve else sözcüğü
POSIX bc'de else sözcüğü yoktur.
for deyimi
POSIX bc'de tüm ifadelerin deyim içinde kullanılması gereklidir.
&&, ||, !
POSIX bc'de mantıksal işleçler yoktur.
read işlevi
POSIX bc'de read işlevi yoktur.
print deyimi
POSIX bc'de print deyimi yoktur.
continue deyimi
POSIX bc'de continue deyimi yoktur.
return deyimi
POSIX bc, return ifadesinin parantez içine alınmasını gerektirir.
dizi parametreler
POSIX bc'de (şimdilik) dizi parametreler tamamen desteklenmemektedir. POSIX
sözdiziminde, işlev tanımlarında dizilere izin veriliyor, ancak bir dizinin bir
işleve parametre olarak aktarılması desteklenmiyor. (Bu, aslında gözden kaçan bir
dikkatsizliğin sonucudur.) Geleneksel bc gerçeklemeleri, dizileri sadece
elemanlarının değerleri ile çağırabilmektedirler.
işlev biçimi
POSIX bc ilk kaşlı ayracın define anahtar sözcüğünün bulunduğu satırda, auto
anahtar sözcüğünün de alt satırında olmasını gerektirir.
=+, =-, =*, =/, =%, =^
POSIX bc bu "eski tarz" atama işleçlerinin tanımlanmasını gerektirmez. Bu sürüm bu
"eski tarz" atamalara izin verebilir. limits deyimini kullanarak kurulu sürümün bu
atamaları desekleyip desteklemediğini öğrenebilirsiniz. Eğer destekliyorsa, "a =-
1" atamasında a değişkenine -1 atanmayacak, a değişkeninin değeri bir
eksiltilecektir.
sayılardaki boşluklar
bc'nin diğer gerçeklemeleri sayıların içinde boşluklara izin verir. "x=1 3"
ataması, "x=13" olarak değerlendirilecektir. Aynı ifade bu sürümde bir sözdizimi
hatasına sebep olacaktır.
çalıştırma ve hatalar
Bu bc, yazılım içerinde sözdizimi ve diğer hataların bulunması durumunda kodun
işletilmesi konusunda diğer gerçeklemelere göre oldukça farklılıklar içermektedir.
Eğer bir işlev tanımlarken bir sözdizimi hatası yapılmışsa, hata düzeltme
mekanizması deyimin başlangıcını bulmaya çalışır, ilk hatalı satırı bulur ve satır
numarasını ekrana yazar; sonra yine de işlevin geri kalan kısımlarını ayrıştırmaya
devam eder. İşlev içinde birkez bile hata yapılmışsa, o işlev 'çağrılamaz'
addedilir ve tanımsız olur.
Etkileşimli ortamda çalışırken bir sözdizimi hatası yapılırsa, bir uyarı gelir ve
çalıştırılacak olan o anki blok geçersiz sayılır. İşletim bloğu, yazılışı
tamamlanmış basit veya birleşik bir deyimden sonra satırsonu karakteri bulunan
yapıdır. Örneğin,
a = 1
b = 2
iki ayrı işletim bloğudur. Ancak,
{ a = 1
b = 2 }
tek işletim bloğudur. Oluşan herhangi bir çalışma anı hatası (error), o anki
işletim bloğunu sonlandırır. Ancak, oluşan herhangi bir çalışma anı uyarısı
(warning) işletim bloğunu sonlandırmaz.
kesmeler
Bir etkileşimli oturumda, SIGINT sinyali (genelde klavyeden Ctrl-C'ye basıldığında
üretilir) o anda işletilmekte olan bloğun yarıda kesilmesine neden olur. Hangi
işlevin yarıda kesildiğini belirten bir çalışma anı hatası ekrana yazdırılır.
Ardından, tüm çalışma anı yapılarının "temizlenme"sinin ardından, bc'nin yeni
girdiler almak için hazır olduğunu yazan bir mesaj belirir. Önceden tanımlanmış
olan tüm işlevler ve auto-olmayan değişkenler bu noktadan önceki değerleriyle aynen
kalırlar. Tüm auto değişkenler ve işlev parametreleri bu "temizleme" işlemi
esnasında silinirler. Etkileşimli olmayan bir oturumda ise SIGINT sinyali,bc'nin
çalışmasını sonlandırarak kontrolü sisteme devredecektir.
SINIRLAR
Aşağıda bc'nin işlem yapabileceği sınırlar verilmiştir. Bunlardan bazıları aslında her bir
kurulum için farklı farklı olabilir. Bunların geçerli değerlerini öğrenmek için limits
deyimini kullanın.
BC_BASE_MAX
Azami çıktı tabanı, 999 dur. Azami girdi tabanı ise 16 dır.
BC_DIM_MAX
Dizilerde indisleme sınırı, keyfi olarak 65535 olarak belirlenmiştir. Kurulumunuzda
farklı olabilir.
BC_SCALE_MAX
Sayılarda ondalık noktadan sonraki hane sayısı INT_MAX ile sınırlanmıştır. Ayrıca
ondalık noktadan önceki hane sayısı da INT_MAX ile sınırlanmıştır.
BC_STRING_MAX
Dizgelerin içerebileceği karakter sayısı INT_MAX ile sınırlanmıştır.
üs Üstel değerlerde üssün sınırı LONG_MAX'tır.
değişken isimleri
Basit değişken, dizi ve işlev isimlerinin her biri için eşsiz isim sayısı 32767 ile
sınırlanmıştır.
ORTAM DEĞİŞKENLERİ
bc tarafından tanınan ortam değişkenleri şunlardır:
POSIXLY_CORRECT
-s seçeneği ile aynıdır.
BC_ENV_ARGS
Bu, bc'nin argümanları almak için kullandığı diğer bir mekanizmadır. Biçimi komut
satırı argümanlarında olduğu gibidir. Bu argümanlar, belirtilen dosyalardan önce
işlem görürler. Bu, kullanıcıya "standart" seçenekleri ayarlama imkanını sunar.
Ortam değişkenlerinde belirtilen dosyalar tipik olarak içlerinde kullanıcının
tanımladığı işlevler olan dosyalardır. Bu ayarlama ile artık, bc her
çalıştırıldığında belirtilen dosyalar işleme sokulurlar.
BC_LINE_LENGTH
Bu, sayılar ekrana yazdırılırken bir satırda kaç karakter olacağını belirten bir
tamsayıdır. Uzun (yani, tek satıra sığmayan) sayılar için \ (tersbölü) ve satırsonu
karakterleri bu miktara dahildir.
HATA AYIKLAMA
Eğer komut satırında belirtilen dosyalardan biri açılamazsa bc bunu raporlar ve hemen
sonlanır. Ayrıca, derleme ve çalışma-anı hatalarında bunlar ekrana hata numaraları ile
birlikte yazdırılırlar ve bu esnada açıklayıcı bilgiler verilir.
YAZILIM HATALARI
Hata bulma/düzeltme henüz çok iyi değil.
Hataları rapor etmek için konu alanına "bc" yazarak <bug-bc (at) gnu.org> adresine e-posta
atınız.
YAZAN
Philip A. Nelson <philnelson (at) acm.org>
TEŞEKKÜRLER
Yazar kodun sınanmasındaki geniş yardımlarından dolayı Steve Sommars'a <Steve.Sommars
(at) att.com> teşekkürlerinin kabulünü rica ediyor. Bir çok öneride bulundu ve onun
katılımıyla bu çok daha iyi bir ürün oldu.
ÇEVİRENLER
Adem Güneş <adem (at) alaeddin.cc.selcuk.edu.tr>, Eylül 1999, v1.04
Nilgün Belma Bugüner <nilgun (at) belgeler·gen·tr>, Ocak 2004, v1.06