İSİM

       boot - genel olarak açılış işlemleri

AÇIKLAMA

       Açılış  işlemleri  sistemden  sisteme  değişiklik  gösterirse  de  genellikle  beş  adımda
       incelenebilir: (i) donanımsal açılış, (ii) önyükleme, (iii)  çekirdeğin  yüklenmesi,  (iv)
       init   ve   inittab,   (v)   açılış  betikleri.  Bunları  aşağıda  daha  ayrıntılı  olarak
       açıklayacağız.

   Donanım açılışı
       Makinayı açıldıktan veya yeniden başlatıldıktan sonra denetim salt okunur bellekte bulunan
       (genellikle  bu bir PROM'dur) bir yazılıma devredilir. PC'lerde bu yazılım genellikle BIOS
       (bayos okunur) olarak bilinir.

       Bu yazılım makina üzerinde bir temel sınama yaptıktan sonra gerekli  parametreleri  okumak
       için  oynak  olmayan  (non-volatile) belleğe erişir. Bu bellek PC'lerde pille beslenen bir
       CMOS bellektir ve CMOS (simos okunur) adıyla bilinir. PC dünyası  dışında  ise  genellikle
       nvram (non-volatile ram) olarak bilinir.

       nvram  üzerinde  saklanan  parametreler  sistemden  sisteme  değişiklik gösterir, fakat en
       azından donanım açılış yazılımı, açılışın yapılacağı  aygıtı  ya  da  algılanması  gereken
       olası açılış aygıtlarını bilmek zorundadır.

       Donanım  açılış adımı ile açılış aygıtına erişildikten sonra, işletim sistemini yükleyecek
       olan önyükleyici yazılımı yüklenir. Bu yazılım açılış aygıtının belli bir yerinde  bulunur
       ve denetim bu yazılıma aktarılır.

       Bilgi: Burada  ağdan açılış adımlarını açıklamayacağız. Bu konu ile ilgileniyorsanız arama
              sözcükleriniz şunlar olabilir: DHCP, TFTP, PXE, Etherboot.

   Önyükleyici
       PC'lerde önyükleyici açılış aygıtının ilk sektöründe bulunur.  Bu  sektör  Asıl  Önyükleme
       Kaydı (MBR - Master Boot Record) olarak bilinir.

       Çoğu  sistemde  bazı  kısıtlamalardan  dolayı  bu önyükleyici çok sınırlanır. PC dışındaki
       sistemlerde bile  boyut ve  önyükleyicinin  karmaşıklığıyla  ilgili  sınırlamalar  vardır.
       Fakat  PC'lerde  MBR'ın  boyutu  (512  bayttır  ve  disk  bölümleme  tablosu da buradadır)
       önyükleyicinin bu alana deyim yerindeyse tıkıştırılmasını gerektirir.

       Diğer yandan, çoğu işletim  sistemi  birincil  önyükleyicinin  disk  bölümünün  belli  bir
       yerinde bulunan bir ikincil önyükleyiciyi çalıştırır.

       Linux işletim sisteminin önyükleyicisi normalde lilo(8) ya da grub(8)'dır. Her ikisi de ya
       ikincil yükleyiciyle (DOS çalıştırmak gibi) ya da bir parçası MBR içinde diğer parçası kök
       disk bölümünde bulunan iki parçalı bir önyükleyici olarak kurulur.

       Önyükleyicinin  asıl  görevi  disk  üzerinde  çekirdeğin  yerini  belirlemek, onu yükleyip
       çalıştırmaktır. Çoğu önyükleyici  başka  çekirdeklerin  belirtilmesine  (son  derlediğiniz
       çekirdek  çalışmazsa  öncekinin  yüklenmesini sağlayabilirsiniz) ve bu çekirdeklere isteğe
       bağlı parametrelerin aktarılmasına imkan veren etkileşimli bir arayüze sahiptir.

   Çekirdeğin başlatılması
       Çekirdek  yüklendiğinde  aygıtları  (sürücüleri  üzerinden)  ilklendirir,  takas   alanını
       etkinleştirir  (günümüz  çekirdeklerinde  kswapd olarak bilinen bir çekirdek sürecidir) ve
       kök dosya sistemini (/) bağlar.

       Çekirdeğe bu etkinliklerle ilgili olarak  bazı  parametreler  aktarılabilir  (örneğin  kök
       dosya   sistemi   olarak   başka  bir  disk  bölümünü  belirtebilirsiniz).  Bu  tür  Linux
       parametreleri ile ilgili daha ayrıntılı bilgi için bootparam(7) kılavuzuna bakınız.

       Bundan sonra çekirdek sadece, numarası 1 olan ilk süreci (kullanıcı tarafı) çalıştırır. Bu
       süreç   kendisine   verilmiş  parametrelerden  işine  yaramayanları  aktararak  /sbin/init
       yazılımını çalıştırır.

   init ve inittab
       init çalışmaya başladığında ilk olarak /etc/inittab dosyasında bulunan  yönergeleri  okur.
       Bu  dosya  farklı çalışma seviyeleri ile bu çalışma seviyelerinde çalıştırılacak komutlara
       ilişkin bilgiler içerir.

       Bu, sistem yöneticisine belli servislerin ilişkilendirilebildiği farklı çalışma seviyeleri
       ile  (örn:  S tek kullanıcılı kiptir, ağ servisleri için 2 gibi) kolayca yönetilebilen bir
       şema sunar. Sistem yöneticisi çalışma seviyesini init(8)  ile  değiştirebilir  ve  o  anki
       çalışma seviyesini runlevel(8) ile sorgulayabilir.

       Servislerin  başlatılması  ve  durdurulması  bu  dosyayı  düzenleyerek  yapılmaz. Bu dosya
       içindeki  veriler,  belirli  çalışma  seviyelerinde  çalıştırılacak  ya  da   durdurulacak
       servislerin betiklerinin bulunduğu yere denetimi aktarmakta kullanılır.

   Açılış betikleri
       Bilgi: Aşağıdaki  açıklamalar  sadece  SYSV-R4 temelli sistemlere uygulanır. Bunlar ticari
              Unix'ler (Solaris, HPUX, Irix, Tru64)  ile  bazı  Linux  dağıtımlarıdır  (Red  Hat,
              Fedora,  Debian,  Mandrake,   Suse,   Caldera).  Bazı  sistemler  (Slackware Linux,
              FreeBSD, OpenBSD) açılış betiklerinin düzenlenmesinde  biraz  daha  farklı  şemalar
              kullanırlar.

       Yönetilen  her  servis  (posta sunucusu, nfs sunucusu, cron, vs.) için belirli bir dizinde
       (çoğu Linux sürümünde /etc/init.d dizinidir) bulunan tek bir betik vardır.  Bu  betiklerin
       herbiri  ya  sadece  'start'  (servisin başlatılmasını sağlar) ya da genel olarak üzerinde
       "anlaşma sağlanmış" sözcükleri argüman kabul ederler (örneğin, 'restart' servisi  durdurur
       ve  tekrar başlatır, 'status' servisin durmu hakkında bilgi döndürür). Betikler argümansız
       çalıştırıldığında kullanılabilecek argümanların listesini gösterir.

   Çalışma seviyelerine özel dizinler
       Servislerin belirli çalışma seviyelerinde  çalıştırılması,  durdurulması  ve  çalıştırılma
       sıralarının  belirlenmesi  için  özel  dizinler  vardır.  Bunlar  normalde /etc/rc[0-6S].d
       dizinleridir. Bu dizinlerin her birinde /etc/init.d dizininde bulunan  betiklere  sembolik
       bağlar bulunur.

       Bir  birincil  betik  (genellikle  /etc/rc)  inittab(5)'dan  çağrılır  ve bu betik çalışma
       seviyesi  dizinlerindeki  sembolik  bağlar  üzerinden   servis   betiklerini   çalıştırır.
       Betiklerin  sembolik  bağ  isimlerinden  'S' ile başlayanlar 'start' argümanı ile (servisi
       başlatmak için), 'K' ile başlayanlar ise 'stop'  argümanı  ile  (servisi  durdurmak  için)
       çalıştırılır.

       Aynı  çalışma  seviyesinde  betiklerin  hangi  sırada çalıştırılacaklarını belirlemek için
       sembolik bağ isimleri  sıra  numaraları  içerir.  Bu  numaradan  sonra  da  çalıştırılacak
       servisin  ismi  gelir. Örneğin, /etc/rc2.d/S80sendmail ile sendmail 2. çalışma seviyesinde
       başlatılır.  Ancak  bu,   /etc/rc2.d/S12syslog'dan  sonra  ve  /etc/rc2.d/S90xfs'den  önce
       çalıştırılır.

       Çalışma seviyelerini ve açılış sırasını bu bağlar sayesinde kolayca yönetibiliriz. Bir çok
       Linux dağıtımı bu işlemi daha da kolaylaştıran araçlarla gelir (örn, chkconfig(8).

   Sistemin açılışta yapılandırılması
       Artalanda başlatılan süreçler genellikle isteğe bağlı bazı parametreler  ve  komut  satırı
       seçenekleri  kabul  ederler.  Sistem yöneticilerinin bu parametreleri betiklere dokunmadan
       daha kolay düzenleyebilmeleri  için  süreçlerin  kendilerine  ait  yapılandırma  dosyaları
       vardır.  Bunların  yerleri  dağıtımlara  göre  değişir.  Örneğin  Red Hat için bu dosyalar
       /etc/sysconfig dizininde bulunur.

       Eski Unix'lerde bunlar komut satırı  seçenekleri  iken  günümüz  Linux  sistemlerinde  (ve
       HPUX'de)  bu  dosyalar kabuk değişkenlerini içerir. /etc/init.d dizininde bulunan betikler
       bu değişkenlerin değerlerini kullanır.

İLGİLİ DOSYALAR

       /etc/init.d/, /etc/rc[S0-6].d/,  /etc/sysconfig/

İLGİLİ BELGELER

       inittab(5), bootparam(7), init(8), runlevel(8), shutdown(8).

ÇEVİREN

       Nilgün Belma Bugüner <nilgun (at) belgeler·gen·tr>, Aralık 2003

                                                                                          boot(7)