Ubuntu Manpage: bc - Keyfî duyarlılıkta hesaplama dili

İSİM

       bc - Keyfî duyarlılıkta hesaplama dili

KULLANIM

       bc [ -hlwsqv ] [ uzun-seçenekler ] [ dosya ... ]

AÇIKLAMA

bc, girilen deyimleri işleterek keyfi uzunlukta ve duyarlılıktaki sayılar üzerinde
matematiksel işlemler yapmaya imkan sağlayan etkileşimli bir ortam ve bir yazılım
geliştirme dilidir. Sözdizimi açısından C yazılım geliştirme dilini andıran bazı
benzerlikler vardır. Komut satırından belirtmek suretiyle kullanabileceğimiz standart bir
math kütüphanesine sahiptir. Eğer gerekli ise; math kütüphanesi, belirtilen dosyalardan
daha önce ele alınır. bc işleme tabi tutarken dosyaları komut satırında belirtilen sıraya
göre ele alır. Belirtilen dosyaların tümü ele alınıp işlendikten sonra, standart girdiden
girişler okunmaya başlar. Kodlar nasıl okunuyorlarsa bu halleriyle işletilirler. (Eğer
belirtilen dosyalardan herhangi birinde bc’yi sonlandıracak bir komut yer alırsa, bc
sonlanır, bir daha standart girdiden okuyamaz.)

bc’nin bu sürümü, geleneksel bc uygulamalarına ve POSIX taslak standardına göre bazı
genişletmeler içermektedir. Komut satırı seçenekleri, bu genişletmelerin bir uyarı
çıktılamasına veya reddedilmesine neden olabilir. Bu belge, bu işlemci tarafından kabul
edilen dili açıklar. Genişletmeler yeri gelince açıklanacaktır.

SEÇENEKLER
-h, --help
Kullanım iletisi basar ve çıkar.

-i, --interactive
Etkileşimli kipe geçilir.

-l, --mathlib
Standart math kütüphanesini kullanıma sokar.

-w, --warn
POSIX bc’ye ek genişletmeler için uyarılar verir.

-s, --standard
Standart POSIX bc diline uygun olarak işlem yapar.

-q, --quiet
Normalde gelen, GNU bc hoş geldiniz iletisini görüntülemez.

-v, --version
Sürüm ve telif hakkı bilgilerini gösterir ve çıkar.

SAYILAR
bc’deki en temel eleman sayılardır. Sayılar keyfi duyarlılıkta ifade edilirler. Yani bc’de
bir sayı, tamsayı kısım ve ondalık kısım olarak ifade edilir. Tüm sayılar normalde iç
hesaplamalarda onluk tabanda ele alınırlar ve tüm işlemler onluk tabanda gerçekleştirilir.
(Bu sürüm, bölme ve çarpma işlemlerinde sayıların ondalık kısımlarını belli uzunluktan
sonra kesmektedir.) bc’de sayıların iki özelliği vardır: uzunluk ve bölüntü. Uzunluk,
sayıdaki tüm anlamlı rakamların, bölüntü ise ondalık noktadan sonraki rakamların adedidir.
Örneğin:

.000001 sayısının uzunluğu 6 ve bölüntüsü 6’dır.
1935.000 sayısının uzunluğu 7 ve bölüntüsü 3’tür.

DEĞİŞKENLER
Sayılar iki farklı türde değişken olarak saklanabilirler: basit değişkenler ve diziler.
Her iki değişken türü için de değişkenlere birer ad verilir. Değişken isimleri bir harfle
başlarlar ve sonrasında harfler, rakamlar ve altçizgi karakteri içerebilirler. Tüm harfler
küçük harf olmak zorundadır. (Abece-sayısal uzun isimler bir genişletmedir. Çünkü, POSIX
bc’de değişken isimleri tek bir küçük harften ibaretttir.) Dizi değişkenleri ise isimden
sonra [] (köşeli ayraç) alırlar.

bc’de dört tane özel değişken vardır. Bunlar; scale, ibase, obase ve last’dır. scale,
işlemlerde ondalık noktadan sonra kaç tane rakamın kullanılacağını belirtir. Öntanımlı
scale değeri 0’dır. ibase (input base) ve obase (output base) değişkenleri, girdi ve çıktı
için sayı tabanlarını belirtir. Örneğin, ibase=10 ve obase=2 olursa sayılar onluk tabanda
girilir ve sonuçlar ekrana ikilik tabanda yazdırılır. ibase ve obase için öntanımlı değer
10’dur. last değişkeni (bu bir genişletmedir) ise, en son ekrana yazdırılan sayıyı içeren
bir değişkendir. Bu değişkenlere yeni değerler atanabilir. Bunlar ileride daha ayrıntılı
olarak ele alınacaktır.

AÇIKLAMA SATIRLARI
bc’de açıklama satırları /* karakterleri ile başlar ve */ karakterleri ile biter.
Açıklamalar herhangi bir yerde başlayabilir ve girdide tek bir boşluk olarak ele alınır.
(Yani, bu da açıklamaların girdi elemanları arasında bir ayraç olarak yorumlandığını
gösterir. Dolayısıyla, bir değişken ismi içerisinde açıklama yer alamaz.) Açıklamalar
sınırlarını belirleyen karakterler arasında satırsonu karakteri içerebilir.

Ayrıca bc’de betiklerin kullanılmasını sağlamak için tek satırlık açıklamalar
desteklenmektedir ve bu bir genişletmedir. Tek satırlık açıklama # karakterinden sonra
başlar ve satır sonuna kadar devam eder. Satırsonu karakteri açıklamaya dahil değildir ve
normal karakter olarak ele alınır.

İFADELER
Sayılar, ifadelerle ve deyimlerle birlikte kullanılırlar. Bu dil, etkileşimli bir çalışma
ortamı olarak tasarlandığı için deyimler ve ifadeler de etkileşimli olarak işletilebilir.
bc’de ’main’ yordam kavramı yoktur. Bunun yerine kod, rastlandıkları sırayla hemen
yorumlanarak işletilir. (İşlevler, önce tanımlanırlar ve sonradan kullanılabilir - ileride
ele alınacaktır).

En basit ifade bir ’sabit’tir. bc, ibase değişkeniyle belirtilen o anki girdi tabanını
kullanarak sayıyı dahili onluk tabana çevirir. (Ancak, işlevler için bir istisna vardır.)
ibase değişkeninin geçerli değerleri 2’den 36’ya kadardır (16’dan sonrası genişletmedir).
Sayılar girilirken, 0-9 arası rakamlar ve (ascii) A-Z arası harfler ile kullanılabilir.
(Dikkat: A-Z büyük harf olmalıdır. Çünkü, küçük harfler değişkenler için kullanılıyor.)
Tek rakamlı sayılar, ibase ne olursa olsun, her zaman rakamın ifade ettiği değere sahip
olurlar (örn, A = 9)). bc çok rakamlı sayılarda, ibase değerine eşit veya daha büyük
rakamları ibase-1 değeriyle ele alarak sayının değerini hesaplar. Bu ZZZ sayısını daima,
girdi tabanındaki 3 haneli en büyük sayı yapar.

İfadeler, diğer yüksek-düzeyli dillerdekilere oldukça benzer. bc’de sayılar için farklı
türler olmadığı için karışık türler için kurallar yoktur. Bunun yerine, sadece ifadelerin
bölüntüleri için kurallar vardır. Her ifadenin bir bölüntüsü vardır. Bu, özgün sayıların
bölüntülerinden, gerçekleştirilen işlemden ve çoğu durumda da scale değişkeninin
değerinden elde edilir. scale değişkeninin alabileceği değerler, 0 ile C’deki tamsayı türü
ile ifade edilebilen en büyük tamsayı aralığındadır.

Aşağıdaki geçerli ifadelerin açıklamalarında "ifade" eksiksiz bir ifadeyi ve "değişken"
ise sıradan bir değişkeni veya bir dizi değişkenini göstermektedir. Bir basit değişken

isim

şeklinde ve bir dizi değişkeni ise aşağıdaki gibi belirtilir:

isim[ifade]

Özel olarak belirtilmemişse sonucun bölüntüsü, ilgili ifadelerin azami bölüntüsü olur.

- ifade
Sonuç, ifade’nin negatifi olur.

++ değişken
değişken ’bir’ arttırılır ve yeni değer ifadenin sonucu olur.

-- değişken
değişken ’bir’ eksiltilir ve yeni değer ifadenin sonucu olur.

değişken ++
İfadenin sonucu değişkenin değerine atanır, sonra değişken’in değeri ’bir’ artırılır.

değişken --
İfadenin sonucu değişkenin değerine atanır, sonra değişken’in değeri ’bir’ eksiltilir.

ifade + ifade
Sonuç, iki ifade’nin toplamıdır.

ifade - ifade
Sonuç, iki ifade’nin farkıdır.

ifade * ifade
Sonuç, iki ifade’nin çarpımıdır.

ifade / ifade
Sonuç, iki ifade’nin bölümüdür. Sonucun bölüntüsü scale değişkeninin değeridir.

ifade % ifade
Sonuç, "kalan"ı verir ve şu şekilde hesaplanır. a%b’yi hesaplarken, ilk önce a/b scale
haneli olarak hesaplanır. scale+scale(b) ve scale(a)’dan hangisi daha büyükse bu
bölüntüye göre a-(a/b)*b ifadesi sonucu hesaplamak için kullanılır. Eğer scale 0’a
eşitlenirse ve her iki ifade de tamsayı ise, bu ifade tamsayı kalan işlevidir.

ifade ^ ifade
İfadenin sonucu, birinci üssü ikincidir. İkinci ifade bir tamsayı olmalıdır. (Eğer
ikinci ifade tamsayı değilse, önce ekrana bir uyarı gelir ve ifade tamsayı olacak
şekilde kesilir, yani ikinci ifadenin tam kısmı alınır). Sonucun bölüntüsü ise, eğer
üs negatif ise scale’dir. Üs pozitif ise sonuç, scale ile ilk ifadenin bölüntüsünden
büyük olanı ile ilk ifadenin bölüntüsü çarpı üs değerinden küçük olanıdır, yani
scale(a^b) = min(max(scale, scale(a)), scale(a)*b)’dir. Unutulmamalıdır ki ifade^0
ifadesinin sonucu her zaman "1" olur.

( ifade )
Yaylı ayraçlar, ifadenin değeri bulunurken standart önceliği değiştirir; yaylı
ayraçlar içine alınan ifade daha önce hesaplanır.

değişken = ifade
İfadenin sonucu değişkene atanır.

değişken <şlç>= ifade
Bu, "değişken = değişken <işlec> ifade" ile eşdeğerdir ancak bir farkla; değişken’in
değeri sadece bir kere elde edilir. Eğer değişken bir dizi ise, işlemin bir kere
yapılacağı gözden uzak tutulmamalıdır.

İlişkisel ifadeler (karşılaştırma ifadeleri), sonuçları her zaman 0 veya 1 olan özel
ifadelerdir. 0 yanlış (false) ve 1 doğru (true) olarak yorumlanır. Bunlar herhangi bir
ifade içerisinde yer alabilir. (POSIX bc’de ise ilişkisel ifadeler sadece if, while ve for
deyimlerinde kullanılabilir ve sadece bir tane ilişkisel sınama olabilir.) İlişkisel
işleçler şunlardır:

ifade1 < ifade2
Sonuç, eğer ifade1, ifade2’den küçükse 1 değilse 0 olur.

ifade1 <= ifade2
Sonuç, eğer ifade1, ifade2’den küçük ya da eşitse 1 değilse 0 olur.

ifade1 > ifade2
Sonuç, eğer ifade1, ifade2’den büyükse 1 değilse 0 olur.

ifade1 >= ifade2
Sonuç, eğer ifade1, ifade2’den büyük ya da eşitse 1 değilse 0 olur.

ifade1 == ifade2
Sonuç, eğer ifade1, ifade2’ye eşitse 1 değilse 0 olur.

ifade1 != ifade2
Sonuç, eğer ifade1, ifade2’den farklıysa 1 değilse 0 olur.

bc’de mantıksal (boolean) işlemler de geçerlidir. (POSIX bc’de mantıksal işlemler yoktur.)
Mantıksal işlemlerin sonucu, ilişkisel işlemlerde olduğu gibi, 0 (false) yada 1 (true)
olmaktadır. Mantıksal işleçler şunlardır:

!ifade
ifade 0 ise sonuç 1’dir. Aksi halde 0 olur.

ifade && ifade
ifade’lerin ikiside sıfırdan farklıysa sonuç 1’dir. Aksi halde 0 olur.

ifade || ifade
ifade’lerden biri sıfırdan farklıysa sonuç 1’dir. Aksi halde 0 olur.

İşleçlerin işlem öncelik sırası şöyledir (küçükten büyüğe):

|| işleci, soldan ilişkilendirmeli
&& işleci, soldan ilişkilendirmeli
! işleci, ilişkilendirme yok
İlişkisel işleçler, soldan ilişkilendirmeli
Atama işleci, sağdan ilişkilendirmeli
+ ve - işleci, soldan ilişkilendirmeli
*, / ve % işleci, soldan ilişkilendirmeli
^ işleci, sağdan ilişkilendirmeli
tek terimli - işleci, ilişkilendirme yok
++ ve -- işleci, ilişkilendirme yok

Bu önceliğin seçilmesinin nedeni, POSIX uyumlu bc yazılımlarının doğru çalışması içindir.
Ancak, ilişkisel ve mantıksal işleçler, atama ifadelerinde kullanıldığında elverişsiz ve
çok farklı bir durum ortaya çıkmaktadır. Aşağıdaki ifadeyi ele alalım:

a = 3 < 5

C programcıları bu ifadeyi ele alırken, önce 3<5 (sonuç 1’dir) ifadesini gerçekleştirir,
ardından sonucu "a" değişkenine atarlar. bc’de ise önce "a"ya 3 atanır ve ardından 5 ile
karşılaştırma yapılır. Buna dikkat etmek gerekir. En iyisi, ilişkisel ve mantıksal
işleçler ile atama işleci aynı ifadede kullanıldığında karmaşayı önlemek için yaylı
ayraçları kullanmaktır.

bc’de desteklenen biraz daha özel ifadeler vardır. Bunlar, standart işlevler ve kullanıcı
tanımlı işlevlerde, "isim(değişkenler)" şeklinde görülmektedirler. Ayrıntılı bilgi için
İŞLEVLER bölümündeki kullanıcı tanımlı işlevlere bakınız. Yerleşik işlevler şunlardır:

length ( ifade )
length işlevinin değeri, ifade’deki anlamlı hanelerin adedidir.

read ( )
read işlevi (bu bir genişletmedir), nerede kullanıldığına bakılmaksızın, standart
girdiden bir sayı okumak için kullanılır. Ancak, standart girdiden veri ve yazılım
birlikte okunurken sorunlara neden olabileceğinden dikkatli olmak gerekir. Bu işlevin
en iyi kullanım şekli, asla kullanıcıdan kod girmeyi gerektiren yerlerde değil,
evvelce geliştirilen bir yazılım için kullanıcıdan bir girdi bekleyen yerlerde
kullanmaktır. read işlevinin değeri, standart girdiden okunan sayının ibase
tabanındaki değeridir.

scale ( ifade )
scale işlevinin değeri, ifade’denin sonucu olan sayıdaki ondalık hanelerin sayısıdır.

sqrt ( ifade )
sqrt işlevinin değeri, ifade’nin kareköküdür. ifade’nin sonucu negatif bir sayı ise
bir çalışma anı hatası üretilir.

DEYİMLER
Deyimler, çoğu cebirsel dilde olduğu gibi, ifadelerin sırayla değerlendirilmelerini
sağlarlar. bc’de deyimler "mümkün olduğunca" yürütülür. Yürütme, bir ya da daha fazla tam
deyimden sonra bir satır sonu karakteri girildiğinde gerçekleşir. Yürütmenin anında
gerçekleşmesi bakımdan bc’de satır sonu karakterleri çok önemlidir. Aslında, deyimleri
ayırmak için bir noktalı virgül ve bir satır sonu karakteri gerekir. Yanlış yerde
kullanılmış bir satır sonu karakteri bir sözdizimi hatasına sebep olur. Satır sonu
karakteri deyimler için bir ayraç olduğundan, bir satırsonu karakterini gizlemek için ters
eğik çizgi kullanılabilir. Ters eğik çizgiden sonra gelen bir satır sonu karakterinden
oluşan karakter çiftini bc boşluk karakteri olarak değerlendirir. Bir deyim listesi,
noktalı virgül ve satır sonu karakteri ile sonlandırımış deyimlerden oluşur. Aşağıdaki
listede bc’deki deyimler ve bunların ne yaptıkları anlatılmaktadır (Köşeli ayraçlar ([ ])
arasına alınanlar, deyimin isteğe bağlı kısımlarıdır.):

ifade
Bir ifade iki şeyden birini yapar. Eğer ifade "<değişken> <atama> ..." şeklinde
başlıyorsa, bir atama deyimi olduğu kabul edilir. Eğer ifade bir atama deyimi değil
ise, ifade’nin değeri bulunur ve çıktıya yazdırılır. Sayının ardından satır sonu
karakteri yazdırılır. Örneğin, a=1 ifadesi bariz bir atama deyimidir; ve (a=1) ise
içinde bir atama deyimi olan bir ifadedir. Çıktılanan tüm sayılar obase değişkeni ile
belirtilen tabanda yazdırılırlar. obase değişkeninin alabileceği değerler 2 ile
BC_BASE_MAX arasındadır. (Ayrıntılı bilgi için SINIRLAR bölümüne bakınız.)

2 ile 16 arasındaki tabanlar için çıktı bildiğimiz yöntemle yazdırılır. 16’dan daha
büyük tabanlar için ise, bc her bir haneyi yazdırmak için 10’luk tabanda birden çok
karakter kullanır ve haneler arasında boşluk bırakır. Her hane, obase-1 değerini
10’luk düzende yazmak için gereken sayıda rakamdan oluşur. Örneğin, obase=20 için 65
sayısı ekrana "03 05" şeklinde yazdırılır.

Sayılar keyfi duyarlılıkta ele alındıkları için, bazı sayılar ekrana yazdırılırken tek
bir satıra sığmayabilirler. Bu durumda satırların sonuna "\" (ters eğik çizgi)
karakteri gelir. Her satırda en fazla 70 karakter yazdırılabilir.

bc’nin etkileşimli doğasından dolayı yazılan en son değer, özel last değişkeninde
saklanır, böylece aynı sayıyı bir daha elde etmek için bir önceki ifade’yi tekrar
yazmaya gerek kalmaz. last değişkenine atama yapılabilir ve atanan değer son yazılan
değerin üzerine yazılır. Yeni atanan değer, yeni bir değer ekrana yazılana kadar ya da
last değişkenine yeni bir atama yapılana kadar geçerli kalır. (Bazı kurulumlar last
için bir kısaltma olarak bir sayının parçası olmayan tek bir nokta (.) kullanımını
mümkün kılabilir.)

dizge
dizge çıktıya yazdırılır. Çift tırnak "..." arasına alınan her şey (satırsonu
karakteri de dahil) dizge olarak kabul edilir ve ekrana aynen yazdırılır. dizge
yazdırıldıktan sonra satırsonu karakteri yazdırılmaz (yani aşağı satıra geçilmez, bu
nedenle satırsonu karakteri dizge’nin içine yerleştirilmelidir).

print liste
print deyimi (bu bir genişletmedir) çıktıya birşeyler yazdırmak için kullanılan başka
bir yöntemdir. liste zorunludur, aralarına virgül (,) konulmuş dizgelerden ve
ifadelerden oluşur. liste’deki her dizge veya ifade, yazıldıkları sıraya göre ekrana
yazdırılır. Eğer belirtilmediyse satırın sonunda satır sonu karakteri yazdırılmaz.
İfadelerin değerleri bulunduktan sonra sonuçları ekrana yazdırılır. Bu esnada ekrana
en son yazdırılan sayının değeri last değişkenine atanır. print deyimi içindeki
dizgeler çıktıya yazdırılır ve özel anlamı olan karakterleri de içerebilir. Özel
karakterler ters eğik çizgi karakteri ile başlar. bc tarafından tanınan özel
karakterler; "a" (uyarı; bip sesi), "b" (geri silme), "f" (sayfa ileri), "n" (satır
sonu), "q" (çift tırnak), "t" (sekme) ve "\" (ters eğik çizgi) karakterleridir.
Bunların dışındaki karakterler yok sayılır.

{ deyim_listesi }
Bu, bir birleşik deyimdir. Bu yapı, birden çok deyimi gruplandırarak birlikte
çalıştırmak için kullanılır. Deyimler arasında yukarıda anlatılan ayraçlar yer alır.

if ( ifade ) deyim1 [ else deyim2 ]
if deyimi ifade’nin değerini bulur ve ifade’nin sonucuna göre deyim1’i veya deyim2’yi
çalıştırır. ifade’nin sonucu sıfırdan farklı ise deyim1 işletilir. Eğer deyim2
belirtilmişse ve ifade’nin sonucu da sıfır ise, deyim2 işletilir (else sözcüğü bir
genişletmedir).

while ( ifade ) deyim
whiledeyimi, ifade’nin değeri sıfırdan farklı olduğu müddetçe deyim’i tekrar tekrar
işletir. Döngüde her yinelemede önce ifade’nin değeri bulunur, sonuç sıfırdan farklı
ise deyim işletilir. ifade’nin sıfır olması durumunda veya çıkmak için break deyimi
kullanıldığında döngü sonlanır.

for ( [ ifade1 ] ; [ ifade2 ] ; [ ifade3 ] ) deyim
for deyimi, deyim’in tekrar tekrar çalıştırılmasını sağlar. İlk başta (yani döngü
başlamadan önce) ifade1 işletilir. Döngüde her yinelemede deyim işletilmeden önce
ifade2’nin değeri bulunur. Eğer sonuç sıfırdan farklı ise deyim yerine getirilir, eğer
sonuç sıfır ise döngü sonlandırılır. Döngüde deyim yerine getirildikten sonra ifade3
işletilir ve ardından ifade2’nin değeri tekrar bulunur. Ta ki ifade2’nin değeri sıfır
oluncaya kadar... Döngüyü daha erken sonlandırmak için break deyimi kullanılabilir.
Eğer ifade1 veya ifade3 kullanılmamışsa, bu noktada değerlendirilecek hiçbir şey
olmadığından bir şey yapılmaz. Eğer ifade2 kullanılmamışsa, ifade2’nin değeri 1 olarak
kabul edilir. (POSIX bc’de her üç ifadeyi de belirtmek mecburidir. Bunların seçimlik
kullanılması, bir genişletmedir.) for deyiminine eşdeğer kod şöyledir:

ifade1;
while ( ifade2 ) {
deyim;
ifade3;
}

break
İçinde yer aldığı son while veya for döngüsünü sonlandırır.

continue
continue deyimi, (bir genişletmedir) içinde yer aldığı son for döngüsünü kendinden
sonra gelen deyimler işletilmeden sonraki yinelemeden başlatır.

halt
halt deyimi, (bir genişletmedir) bc’yi sonladırır. quit’ten farkı, halt deyimi
kesinkes değil, koşul sağlandığında çalışır. Örneğin, "if (0 == 1) halt" deyimi bc’yi
hemen sonladırmaz; çünkü koşul sağlanmadığı için halt deyimi işletilmez.

return
Bir işlevden 0 döndürerek çıkar. (Ayrıntılı bilgi için İŞLEVLER bölümüne bakınız.)

return ( ifade )
Bir işlevden ifade’nin değerini döndürerek çıkar. (Ayrıntılı bilgi için İŞLEVLER
bölümüne bakınız.) Bir genişletme olarak yaylı ayraçlar gerekli değildir.

YARDIMCI DEYİMLER
Yardımcı deyimler, bildiğimiz klasik anlamda işletilebilir deyimler değildirler. Bunlar
"derleme" sırasında ele alınırlar.

limits
bc’nin yerel sürümü tarafından zorlanan yerel sınırları basar. Bu bir genişletmedir.

quit
Her nerede ve her ne şekilde kullanılırsa kullanılsın, bc’yi kesinkes sonlandırır.
Örneğin, "if (0 == 1) quit" deyimi, şart sağlanmasa da bc’yi sonlandıracaktır.

warranty
Uzun bir garanti iletisi basar. Bu bir genişletmedir.

İŞLEVLER
İşlevler, daha sonra çalıştırılmak üzere hesaplamaların tanımlandığı bir yöntem sunar.
bc’deki işlevler daima bir değer hesaplayıp bunu çağrıcıya döndürürler. İşlev tanımları
girdide saptanana kadar bir işlev tanımsızdır. Bu tanımlama, aynı isimde yeni bir işlev
tanımlanıncaya kadar geçerlidir. Yeni işlev tanımı eskisinin yerine geçer. Bir işlev
aşağıdaki gibi tanımlanır.

define isim ( değişkenler ) { satırsonu
auto_listesi deyim_listesi }

Bir işlev çağrısı ise "isim(girdiler)" biçiminde bir ifadedir.

girdiler sayı ya da dizi olabilir (dizi girdiler bir genişletmedir). İşlev tanımında sıfır
ya da daha fazla sayıda girdi olabilir ve bunlar aralarına virgül konularak ayrılmış
isimlerden oluşan bir liste olarak tanımlanır. Sayılar sadece değerleriyle aktarılan
girdilerdir. Diziler ise sadece değişkenleriyle aktarılır. Dizi değişkenleri "isim[]"
şeklinde belirtilir. İşlev çağrısında asıl girdiler, sayı türünde ifadelerdir. Aynı yazım
şekli, dizi değişkenleri üzerinden dizilerin aktarılmasında da kullanılır. Bir isimli dizi
bir işleve değişkeni ile aktarılır. İşlev tanımları dinamik olduklarından, girdi sayısı ve
türleri işlev çağrıldığında değerlendirilir. Girdilerin sayısı ve türlerindeki herhangi
bir uyumsuzluk bir çalışma anı hatasına sebep olur. Ayrıca, tanımsız bir işlevin
çağrılması da bir çalışma anı hatasına sebep olacaktır.

auto_listesi, "yerel" kullanım için isteğe bağlı bir değişken listesidir. auto_listesi’nin
(eğer varsa) sözdizimi "auto isim, ... ;" şeklindedir (Sondaki noktalı virgül isteğe
bağlıdır). Her isim auto değişkenin ismidir. Diziler, değişkenlerde kullanılan sözdizimi
ile belirtilebilir. Bu değişkenler sıfır ile ilklendirilerek, değerleri, işlevin
başlangıcında yığıta basılır ve işlevin icrası boyunca kullanılır. İşlevden çıkışta bu
değerler yığıttan çekilir, böylece değişkenler işlevin başlangıcındaki ilk değerlerine
dönmüş olur. Bunlar gerçekte, işlev çağrısı sırasında ilklendirilen auto değişkenlerdir.
auto değişkenler, geleneksel yerel değişkenlerden farklıdır. A işlevi, B işlevini
çağırdığında, A işlevinin auto değişkenlerine, B işlevinde auto değişkenler olarak
bildirilmedikçe, B işlevi aynı isimlerle erişebilir. auto değişkenler ve işlev
değişkenleri yığıta basıldıklarından dolayı bc kendini çağıran işlevleri destekler.

İşlevin gövdesi bir bc deyimleri listesidir. Tekrar belitelim, deyimler noktalı virgül ve
satır sonu karakterleri ile birbirlerinden ayrılır. return deyimi işlevin
sonlandırılmasına sebep olur ve bir değer döndürür. return deyiminin iki sürümü vardır.
ilk şeklinde "return" ifadesi işlevi çağıran ifadeye sıfır değerini döndürür. İkinci
şeklinde, "return ( ifade )", ifade’nin değeri hesaplanıp çağıran ifadeye sonucu
döndürülür. Her işlevin sonunda kendiliğinden bir return(0) vardır. Böylece bir işlevin
sonunda açıkça bir return deyimi kullanmaya gerek kalmaksızın işlev sıfır değeri
döndürerek sonlanır.

İşlevler ayrıca, ibase değişkeninin kullanımını da değiştirir. İşlev gövdesindeki tüm
sabitler, işlev çağrısı sırasında ibase değişkeninin değeri kullanılarak dönüştürülür.
Sayıların dönüşümü için daima ibase’in o anki değerini kullanan yerleşik read işlevi
dışında, işlev icrası sırasında ibase değişiklikleri gözardı edilir.

Bir geliştirme olarak, tanım biçimi pek az esnektir. Standart, işlev gövdesini oluşturan
ilk kuyruklu ayracın define ile aynı satırda olmasını ve kalan her şeyin alt satırlarda
olmasını gerektirir. bc’nin bu sürümü, ilk kaşlı ayraçın öncesinde ya da sonrasında satır
sonu karakteri kullanabilmeyi mümkün kılar. Örneğin aşağıdakiler geçerli tanımlardır:

define d (n) { return (2*n); }
define d (n)
{ return (2*n); }

İşlevler void olarak tanımlanabilir. Void işlevler değer döndürmediğinden değer gerektiren
yerlerde kullanılamaz. Void işlevler girdi satırında kendisi tarafından çağrıldığında
herhangi bir çıktı üretmez. void sözcüğü define sözcüğü ile işlev ismi arasına
yerleştirilir. Örneğin, aşağıdakileri ele alalım:

define py (y) { print "--->", y, "<---", "\n"; }
define void px (x) { print "--->", x, "<---", "\n"; }
py(1)
--->1<---
0
px(1)
--->1<---

py void işlev olmadığından py(1) çağrısı isteneni bastıktan sonra işlevin dönüş değerini
basar. İşlev bir return deyimi içermediğinden öntanımlı olan return(0)’dan dolayı 0 değeri
basılır. px(1)) için void işlev olduğundan 0 basılmaz.

Ayrıca, değişken dizisi içeren çağrı da eklendi. Değişken dizisi içeren çağrıyı bildirmek
için işlev tanımındaki dizi değişkeni "*isim[]" sözdizimi ile kullanılır. Dizideki
değişkenlerin değerleriyle çağrılması nedeniyle işlev çağrısı aynı kalır.

MATH KÜTÜPHANESİ
bc, -l seçeneği ile çalıştırıldığında math kütüphanesini yükler ve öntanımlı bölüntü 20
yapılır. math işlevleri, çağrıldıkları sırada geçerli olan bölüntüye göre sonuç
döndürürler. Math kütüphanesi aşağıdaki işlevleri tanımlar:

s (x)
Radyan cinsinden x’in sinüsü.

c (x)
Radyan cinsinden x’in kosinüsü.

a (x)
x’in arktanjantı; radyan cinsinden döner.

l (x)
x’in doğal logaritması.

e (x)
e üssü x.

j (n, x)
x tamsayısına göre n’inci dereceden Bessel işlevi.

ÖRNEKLER
/bin/sh’da aşağıdaki atama, kabuk değişkeni pi’ye pi değerini atar.

pi=$(echo "scale=10; 4*a(1)" | bc -l)

Aşağıdaki örnekte, math kütüphanesinde kullanılan üstel işlevin tanımı vardır. Bu işlev
POSIX bc’de yazılmıştır.

scale = 20

/* e^x = (e^(x/2))^2 formülü kullanılıyor
x yeterinde küçükse, bu seriyi kullanabiliriz:
e^x = 1 + x + x^2/2! + x^3/3! + ...
*/

define e(x) {
auto a, d, e, f, i, m, v, z

/* x pozitif olmalı. */
if (x<0) {
m = 1
x = -x
}

/* x için önkoşul. */
z = scale;
scale = 4 + z + .44*x;
while (x > 1) {
f += 1;
x /= 2;
}

/* Değişkenleri ilklendirelim. */
v = 1+x
a = x
d = 1

for (i=2; 1; i++) {
e = (a *= x) / (d *= i)
if (e == 0) {
if (f>0) while (f--) v = v*v;
scale = z
if (m) return (1/v);
return (v/1);
}
v += e
}
}

Aşağıdaki örnekte, çek defteri bakiyelerini hesaplayan basit bir yazılım verilmektedir.
Yazılım bir kez yazılıp bir dosyaya kaydedebilir ve sonraları her seferinde yeniden
yazmaksızın gerektiği zaman kullanılabilir.

scale=2
print "\nÇek defteri yazılımı!\n"
print " Hatırlatma: Depozitolar negatif miktarlardır.\n"
print " Çıkış için 0 yazın.\n\n"

print "Başlangıçtaki bakiye? "; bal = read()
bal /= 1
print "\n"
while (1) {
"şu anki bakiye = "; bal
"çekilecek miktar? "; trans = read()
if (trans == 0) break;
bal -= trans
bal /= 1
}
quit

Aşağıdaki örnekte ise, kendi kendini çağıran bir faktöriyel hesaplama işlevi
tanımlanmaktadır.

define f (x) {
if (x <= 1) return (1);
return (f(x-1) * x);
}

READLINE ve LIBEDIT SEÇENEKLERİ
GNU bc (bir yapılandırma seçeneği ile), GNU readline girdi düzenleme kütüphanesini ya da
BSD libedit kütüphanesini kullanacak şekilde derlenebilir. Bu ise kullanıcıya, bc’ye
göndermeden önce birden çok satır üzerinde düzenleme yapma imkanı sunar. Ayrıca, daha
önceden girilen satırlar için bir geçmiş de tutar. Bu seçenek seçilirse, bc bir özel
değişkene daha sahip olur. Bu özel history değişkeni, bellekte tutulacak satır sayısını
tutar. -1 değeri sınırsız (bellek yettiği müddetçe) sayıda eski komut tutulacağını
belirtir ve öntanımlı değeri 100’dür. Eğer pozitif bir tamsayı belirtilirse, liste bu
belirtilen sayı ile sınırlandırılmış olur. 0 değeri ise liste tutulmayacağını belirtir.

Daha ayrıntılı bilgi için, GNU readline, history ve BSD libedit kütüphanesi hakkındaki
belgeleri okuyunuz. bc, readline ve libedit kütüphaneleri aynı anda etkin olacak şekilde
derlenemez.

FARKLILIKLAR
bc’nin bu sürümü, POSIX P1003.2/D11 taslağından uyarlanmıştır ve taslağa göre ve
geleneksel bc uygulamalarına göre bir takım farklılıklar sözkonusudur. dc(1) kullanılan
geleneksel yolla gerçekleştirilmemiştir. Bu sürüm, yazılımın kodlarını ayrıştırarak bayt
koda çevirdikten sonra tek bir süreç olarak çalıştırır. Komut satırından verilen ve
belgelendirilmemiş -c seçeneği ile yazılım çalıştırılmaz, onun yerine bayt kodları ekrana
listelenir. Bu, aslında etkileşimli olarak ayrıştırıcının hatalarını görmek/gidermek ve
math kütüphanesini hazırlamak için kullanılır.

POSIX bc’den asıl farklılıklar, bir özelliğin daha fazla işlevsellik eklemek için
genişletildiği genişletmeler ve yeni özelliklerin eklendiği eklemelerdir.
Aşağıda,eklemelerin ve genişletmelerin bir listesi yer almaktadır:

LANG
Bu sürüm LANG ve LC_ ile başlayan ortam değişkenlerinin işlenmesinde POSIX standardına
uyumlu değildir.

isimler
Geleneksel ve POSIX bc değişkenler, diziler ve işlevler için sadece tek harften oluşan
isimleri mümkün kılar. GNU bc’de bu isimler için çok karakterli isimler kullanılabilir
ve her isim bir harf ile başlar, harfler, rakamlar ile altçizgi karakterini
içerebilir.

dizgeler
Dizgelerde NUL karakter kullanılmasına izin verilmez, POSIX’e göre dizgelerde tüm
karakterler kullanılabilmelidir.

last
POSIX bc’de bir last değişkeni yoktur. bc’nin bazı gerçeklemelerinde bunun yerine
nokta (.) kullanılır.

karşılaştırmalar
POSIX bc’de karşılaştırmalar sadece if, while deyimlerinde ve for deyiminin ikinci
ifadesinde kullanılabilir. Ayrıca bu deyimlerde sadece bir ilişkisel işleme izin
verilir.

if deyimi ve else sözcüğü
POSIX bc’de else sözcüğü yoktur.

for deyimi
POSIX bc’de tüm ifadelerin deyim içinde kullanılması gerekir.

&&, ||, !
POSIX bc’de mantıksal işleçler yoktur.

read işlevi
POSIX bc’de read işlevi yoktur.

print deyimi
POSIX bc’de print deyimi yoktur.

continue deyimi
POSIX bc’de continue deyimi yoktur.

return deyimi
POSIX bc, return ifadesinin yaylı ayraç içine alınmasını gerektirir.

diziler
POSIX bc (şimdilik) dizi değişkenlerini tamamen desteklememektedir. POSIX
sözdiziminde, işlev tanımlarında dizilere izin veriliyor, ancak bir dizinin bir işleve
değişken olarak aktarılması desteklenmiyor. (Bu, aslında gözden kaçan bir
dikkatsizliğin sonucudur.) Geleneksel bc gerçeklemelerinde, diziler sadece değerleri
ile aktarılabilmektedirler.

işlev biçimi
POSIX bc ilk kaşlı ayracın define anahtar sözcüğünün bulunduğu satırda, auto anahtar
sözcüğünün de alt satırında olmasını gerektirir.

=+, =-, =*, =/, =%, =^
POSIX bc bu "eski tarz" atama işleçlerinin tanımlanmasını gerektirmez. Bu sürüm bu
"eski tarz" atamalara izin verebilir. limits deyimini kullanarak kurulu sürümün bu
atamaları destekleyip desteklemediğini öğrenebilirsiniz. Eğer destekliyorsa, "a =- 1"
atamasında a değişkenine -1 atanmayacak, a değişkeninin değeri bir eksiltilecektir.

sayılardaki boşluklar
bc’nin diğer gerçeklemeleri sayıların içinde boşluklara izin verir. "x=1 3" ataması,
"x=13" olarak değerlendirilecektir. Aynı ifade bu sürümde bir sözdizimi hatasına sebep
olacaktır.

çalıştırma ve hatalar
Bu bc, yazılım içerinde sözdizimi ve diğer hataların bulunması durumunda kodun
işletilmesi konusunda diğer gerçeklemelere göre oldukça farklılıklar içermektedir.
Eğer bir işlev tanımlanırken bir sözdizimi hatası yapılmışsa, hata düzeltme
mekanizması deyimin başlangıcını bulmaya çalışır, ilk hatalı satırı bulur ve satır
numarasını ekrana yazar; sonra yine de işlevin geri kalan kısımlarını ayrıştırmaya
devam eder. İşlev içinde bir kez bile hata yapılmışsa, o işlev ’çağrılamaz’ addedilir
ve tanımsız olur.

Etkileşimli ortamda çalışırken bir sözdizimi hatası yapılırsa, bir uyarı gelir ve
çalıştırılacak olan o anki küme geçersiz sayılır. İşletim kümesi, yazılışı tamamlanmış
basit veya birleşik bir deyimden sonra satırsonu karakteri bulunan yapıdır. Örneğin,

a = 1
b = 2

iki ayrı işletim kümesidir. Ancak,

{ a = 1
b = 2 }

tek işletim kümesidir. Oluşan herhangi bir çalışma anı hatası (error), o anki işletim
kümesini sonlandırır. Ancak, oluşan herhangi bir çalışma anı uyarısı (warning) işletim
kümesini sonlandırmaz.

kesmeler
Bir etkileşimli oturumda, SIGINT sinyali (genelde klavyeden Ctrl-C’ye basıldığında
üretilir) o anda işletilmekte olan kümenin yarıda kesilmesine neden olur. Hangi
işlevin yarıda kesildiğini belirten bir çalışma anı hatası ekrana yazdırılır.
Ardından, tüm çalışma anı yapılarının "temizlenme"sinden sonra, bc’nin yeni girdiler
almak için hazır olduğunu yazan bir ileti belirir. Önceden tanımlanmış olan tüm
işlevler ve auto-olmayan değişkenler bu noktadan önceki değerleriyle aynen kalırlar.
Tüm auto değişkenler ve işlev değişkenleri bu "temizleme" işlemi esnasında silinirler.
Etkileşimli olmayan bir oturumda ise SIGINT sinyali, bc’nin çalışmasını sonlandırır.

SINIRLAR
Aşağıda bu bc’nin işlem yapabileceği sınırlar verilmiştir. Bunlardan bazıları aslında her
bir kurulum için farklı farklı olabilir. Bunların geçerli değerlerini öğrenmek için limits
deyimini kullanın.

BC_BASE_MAX
Azami çıktı tabanı, 999’dur. Azami girdi tabanı ise 16’dır.

BC_DIM_MAX
Dizilerde indisleme sınırı, keyfi olarak 65535 olarak belirlenmiştir. Kurulumunuzda
farklı olabilir.

BC_SCALE_MAX
Sayılarda ondalık noktadan sonraki hane sayısı INT_MAX ile sınırlanmıştır. Ayrıca
ondalık noktadan önceki hane sayısı da INT_MAX ile sınırlanmıştır.

BC_STRING_MAX
Dizgelerin içerebileceği karakter sayısı INT_MAX ile sınırlanmıştır.

üs Üstel değerlerde üssün (^) sınırı LONG_MAX’tır.

değişken isimleri
Basit değişken, dizi ve işlev isimlerinin her biri için eşsiz isim sayısı 32767 ile
sınırlanmıştır.

ORTAM DEĞİŞKENLERİ

       bc tarafından tanınan ortam değişkenleri şunlardır:

       POSIXLY_CORRECT
           -s seçeneği ile aynıdır.

       BC_ENV_ARGS
           Bu, bc’nin girdi almak için kullandığı diğer bir mekanizmadır. Biçimi komut satırı
           girdileri ile aynıdır. Bu ortam değişkenlerinde listelenmiş dosyalar, komut satırında
           belirtilen dosyalardan önce işlem görür. Bu, kullanıcıya "standart" seçenekleri ve
           dosyaları ayarlama imkanını sunar. Ortam değişkenlerinde belirtilen dosyalar
           genellikle içlerinde kullanıcının tanımladığı işlevler olan ve dosyalardır. Bu
           ayarlama ile artık, bc her çalıştırıldığında belirtilen dosyalar işleme sokulur.

       BC_LINE_LENGTH
           Bu, sayılar ekrana yazdırılırken bir satırda kaç karakter olacağını belirten bir
           tamsayıdır. Uzun (yani, tek satıra sığmayan) sayılar için \ (ters eğik çizgi) ve
           satırsonu karakterleri bu miktara dahildir. Bu değişkene atanan 3’ten küçük değerler
           için satır uzunluğu 70 yapılır.

HATA AYIKLAMA

       Eğer komut satırında belirtilen dosyalardan biri açılamazsa bc bunu bildirir ve hemen
       sonlanır. Ayrıca, derleme ve çalışma-anı hatalarında bunlar ekrana hata numaraları ile
       birlikte yazdırılır ve bu esnada açıklayıcı bilgiler verilir.

YAZILIM HATALARI

       Hata bulma/düzeltme henüz çok iyi değil.

       Hataları bildirmek için konu alanına "bc" yazarak <bug-bc (at) gnu.org> adresine e-posta
       atınız.

YAZAN

       Philip A. Nelson tarafından yazılmıştır.

TELİF HAKKI

       Telif hakkı © 2017 Free Software Foundation, Inc. Lisans GPLv3+: GNU GPL sürüm 3 veya üstü
       <http://gnu.org/licenses/gpl.html> Bu bir özgür yazılımdır: yazılımı değiştirmek ve
       dağıtmakta özgürsünüz. Yasaların izin verdiği ölçüde HİÇBİR GARANTİ YOKTUR.

TEŞEKKÜRLER

       Yazar kodun sınanmasındaki geniş yardımlarından dolayı Steve Sommars’a teşekkürlerinin
       kabulünü rica ediyor. Bir çok öneride bulundu ve onun katılımıyla bu çok daha iyi bir ürün
       oldu.

ÇEVİREN

       © 1999 Adem Güneş
       © 2004, 2022 Nilgün Belma Bugüner
       Bu çeviri özgür yazılımdır: Yasaların izin verdiği ölçüde HİÇBİR GARANTİ YOKTUR.
       Lütfen, çeviri ile ilgili bildirimde bulunmak veya çeviri yapmak için
       https://github.com/TLBP/manpages-tr/issues adresinde "New Issue" düğmesine tıklayıp yeni
       bir konu açınız ve isteğinizi belirtiniz.