İSİM

       boot - Genel olarak açılış işlemleri

AÇIKLAMA

       Açılış işlemleri sistemden sisteme değişiklik gösterirse de genellikle beş adımda
       incelenebilir:
       1. donanımsal açılış
       2. önyükleme
       3. çekirdeğin yüklenmesi
       4. init ve inittab
       5. açılış betikleri

   Donanım açılışı
       Makinayı açıldıktan veya yeniden başlatıldıktan sonra denetim salt okunur bellekte bulunan
       (genellikle bu bir PROM’dur) bir yazılıma devredilir. PC’lerde bu yazılım genellikle BIOS
       (bayos okunur) olarak bilinir.

       Bu yazılım makina üzerinde bir temel sınama yaptıktan sonra gerekli girdileri okumak için
       oynak olmayan (non-volatile) belleğe erişir. Bu bellek PC’lerde pille beslenen bir CMOS
       bellektir ve CMOS (simos okunur) adıyla bilinir. PC dünyası dışında ise genellikle NVRAM
       (Non-Volatile RAM) olarak bilinir.

       NVRAM üzerinde saklanan girdiler sistemden sisteme değişiklik gösterir, fakat en azından
       donanım açılış yazılımı, açılışın yapılacağı aygıtı ya da algılanması gereken olası açılış
       aygıtlarını bilmek zorundadır.

       Donanım açılış adımı ile açılış aygıtına erişildikten sonra, işletim sistemini yükleyecek
       olan önyükleyici yazılımı yüklenir. Bu yazılım açılış aygıtının belli bir yerinde bulunur
       ve denetim bu yazılıma aktarılır.

       Bilgi:
           Burada ağdan açılış adımlarını açıklamayacağız. Bu konu ile ilgileniyorsanız arama
           sözcükleriniz şunlar olabilir: DHCP, TFTP, PXE, Etherboot.

   Önyükleyici
       Önyükleyicinin asıl görevi disk üzerinde çekirdeğin yerini belirlemek, onu yükleyip
       çalıştırmaktır. Çoğu önyükleyici başka çekirdeklerin belirtilmesine (son derlediğiniz
       çekirdek çalışmazsa öncekinin yüklenmesini sağlayabilirsiniz) ve bu çekirdeklere isteğe
       bağlı girdilerin aktarılmasına imkan veren etkileşimli bir arayüze sahiptir.

       PC’lerde önyükleyici açılış aygıtının ilk sektöründe bulunur. Bu sektör Asıl Önyükleme
       Kaydı (MBR - Master Boot Record) olarak bilinir.

       Çoğu sistemde bazı kısıtlamalardan dolayı bu önyükleyici çok sınırlanır. PC dışındaki
       sistemlerde bile boyut ve önyükleyicinin karmaşıklığıyla ilgili sınırlamalar vardır. Fakat
       PC’lerde MBR’ın boyutu (512 bayttır ve disk bölümleme tablosu da buradadır) önyükleyicinin
       bu alana deyim yerindeyse tıkıştırılmasını gerektirir.

       Diğer yandan, çoğu işletim sistemi birincil önyükleyicinin ardından disk bölümünün belli
       bir yerinde bulunan ikincil bir önyükleyiciyi çalıştırır.

       Linux işletim sisteminin önyükleyicisi normalde lilo(8) ya da grub(8)’dır. Her ikisi de ya
       ikincil yükleyiciyle ya da bir parçası MBR içinde diğer parçası kök disk bölümünde bulunan
       iki parçalı bir önyükleyici olarak kurulur.

   Çekirdeğin Yüklenmesi
       Çekirdek yüklendiğinde aygıtları (sürücüleri üzerinden) ilklendirir, takas alanını
       etkinleştirir (günümüz çekirdeklerinde kswapd olarak bilinen bir çekirdek sürecidir) ve
       kök dosya sistemini (/) bağlar.

       Çekirdeğe bu etkinliklerle ilgili olarak bazı girdiler aktarılabilir (örneğin kök dosya
       sistemi olarak başka bir disk bölümünü belirtebilirsiniz). Bu tür Linux girdileri ile
       ilgili daha ayrıntılı bilgi için bootparam(7) kılavuzuna bakınız.

       Bundan sonra çekirdek sadece, süreç kimliği 1 olan ilk süreci (kullanıcı tarafı)
       çalıştırır. Çekirdek kendisine verilmiş girdilerden işine yaramayanları aktararak
       /sbin/init yazılımını çalıştırır.

   init ve inittab
       init çalışmaya başladığında ilk olarak /etc/inittab dosyasında bulunan yönergeleri okur.
       Bu dosya farklı çalışma seviyeleri ile bu çalışma seviyelerinde çalıştırılacak komutlara
       ilişkin bilgiler içerir.

       Bu, sistem yöneticisine belli hizmetlerin ilişkilendirilebildiği farklı çalışma seviyeleri
       ile (örn: S tek kullanıcılı kiptir, ağ hizmetleri için 2 gibi) kolayca yönetilebilen bir
       yapı sunar. Sistem yöneticisi çalışma seviyesini init(8) ile değiştirebilir ve o anki
       çalışma seviyesini runlevel(8) ile sorgulayabilir.

       Hizmetlerin başlatılması ve durdurulması bu dosyayı düzenleyerek yapılmaz. /etc/inittab
       içindeki veriler, belirli çalışma seviyelerinde çalıştırılacak ya da durdurulacak
       hizmetlerin betiklerinin bulunduğu yere denetimi aktarmakta kullanılır.

   Açılış betikleri
       Bilgi:
           Aşağıdaki açıklamalar sadece SYSV-R4 temelli sistemlere uygulanır. Bunlar ticari
           Unix’ler ile bazı Linux dağıtımlarıdır. Bazı sistemler (Slackware Linux, FreeBSD,
           OpenBSD) açılış betiklerinin düzenlenmesinde biraz daha farklı yapılar kullanır.

       Yönetilen her hizmet (posta sunucusu, nfs sunucusu, cron, vs.) için belirli bir dizinde
       (çoğu Linux sürümünde /etc/init.d dizinidir) bulunan tek bir betik vardır. Bu betiklerin
       her biri tek bir girdi kabul eder. Bunlar genel olarak üzerinde anlaşma sağlanmış belirli
       sözcüklerdir. Örneğin ’start’ sözcüğü hizmetin başlatılmasını, ’stop’ ise durdurulmasını
       sağlarken ’restart’ ile hizmet önce durdurulur ardından başlatılır, ’status’ ile hizmetin
       durmu hakkında bilgi alınır. Betikler girdisiz çalıştırıldığında kullanılabilecek
       girdilerin listesini gösterir.

   Çalışma seviyelerine özel dizinler
       Hizmetlerin belirli çalışma seviyelerinde çalıştırılması, durdurulması ve çalıştırılma
       sıralarının belirlenmesi için özel dizinler vardır. Bunlar normalde /etc/rc[0-6S].d
       dizinleridir. Bu dizinlerin her birinde /etc/init.d dizininde bulunan betiklere sembolik
       bağlar bulunur.

       Bir birincil betik (genellikle /etc/rc) inittab(5) betiğinden çağrılır ve bu betik çalışma
       seviyesi dizinlerindeki sembolik bağlar üzerinden hizmet betiklerini çalıştırır.
       Betiklerin sembolik bağ isimlerinden ’S’ ile başlayanlar ’start’ ile (hizmeti başlatmak
       için), ’K’ ile başlayanlar ise ’stop’ ile (hizmeti durdurmak için) çalıştırılır.

       Aynı çalışma seviyesinde betiklerin hangi sırada çalıştırılacaklarını belirlemek için
       sembolik bağ isimleri sıra numaraları içerir. Bu numaradan sonra da çalıştırılacak
       hizmetin ismi gelir. Örneğin, /etc/rc2.d/S80sendmail ile sendmail 2. çalışma seviyesinde
       başlatılır. Ancak bu, /etc/rc2.d/S12syslog’dan sonra ve /etc/rc2.d/S90xfs’den önce
       çalıştırılır.

       Çalışma seviyeleri ve açılış sırası bu bağlar sayesinde kolayca yönetilebilir. Bir çok
       Linux dağıtımı bu işlemi daha da kolaylaştıran araçlarla gelir (örn, chkconfig(8).

   Sistemin açılışta yapılandırılması
       Artalanda başlatılan süreçler genellikle isteğe bağlı bazı girdiler ve komut satırı
       seçenekleri kabul ederler. Sistem yöneticilerinin bu girdileri betiklere dokunmadan daha
       kolay düzenleyebilmeleri için süreçlerin kendilerine ait yapılandırma dosyaları vardır.
       Bunların yerleri dağıtımlara göre değişir. Örneğin eski Red Hat sistemlerinde bu dosyalar
       /etc/sysconfig dizininde bulunurdu.

       Eski Unix’lerde bunlar komut satırı seçenekleri iken günümüz Linux sistemlerinde (ve
       HPUX’de) bu dosyalar kabuk değişkenlerini içerir. /etc/init.d dizininde bulunan betikler
       bu değişkenlerin değerlerini kullanır.

İLGİLİ DOSYALAR

       /etc/init.d/, /etc/rc[S0-6].d/, /etc/sysconfig/

İLGİLİ BELGELER

       init(1), systemd(1), inittab(5), bootparam(7), bootup(7), runlevel(8), shutdown(8).

ÇEVİREN

       © 2003, 2022 Nilgün Belma Bugüner
       Bu çeviri özgür yazılımdır: Yasaların izin verdiği ölçüde HİÇBİR GARANTİ YOKTUR.
       Lütfen, çeviri ile ilgili bildirimde bulunmak veya çeviri yapmak için
       https://github.com/TLBP/manpages-tr/issues adresinde "New Issue" düğmesine tıklayıp yeni
       bir konu açınız ve isteğinizi belirtiniz.