Ubuntu Manpage: boot - Genel olarak açılış işlemleri

İSİM

       boot - Genel olarak açılış işlemleri

AÇIKLAMA

Açılış işlemleri sistemden sisteme değişiklik gösterirse de genellikle beş adımda incelenebilir:
1. donanımsal açılış
2. önyükleme
3. çekirdeğin yüklenmesi
4. init ve inittab
5. açılış betikleri

Donanım açılışı
Makinayı açıldıktan veya yeniden başlatıldıktan sonra denetim salt okunur bellekte bulunan (genellikle bu
bir PROM’dur) bir yazılıma devredilir. PC’lerde bu yazılım genellikle BIOS (bayos okunur) olarak bilinir.

Bu yazılım makina üzerinde bir temel sınama yaptıktan sonra gerekli girdileri okumak için oynak olmayan
(non-volatile) belleğe erişir. Bu bellek PC’lerde pille beslenen bir CMOS bellektir ve CMOS (simos
okunur) adıyla bilinir. PC dünyası dışında ise genellikle NVRAM (Non-Volatile RAM) olarak bilinir.

NVRAM üzerinde saklanan girdiler sistemden sisteme değişiklik gösterir, fakat en azından donanım açılış
yazılımı, açılışın yapılacağı aygıtı ya da algılanması gereken olası açılış aygıtlarını bilmek
zorundadır.

Donanım açılış adımı ile açılış aygıtına erişildikten sonra, işletim sistemini yükleyecek olan
önyükleyici yazılımı yüklenir. Bu yazılım açılış aygıtının belli bir yerinde bulunur ve denetim bu
yazılıma aktarılır.

Bilgi:
Burada ağdan açılış adımlarını açıklamayacağız. Bu konu ile ilgileniyorsanız arama sözcükleriniz
şunlar olabilir: DHCP, TFTP, PXE, Etherboot.

Önyükleyici
Önyükleyicinin asıl görevi disk üzerinde çekirdeğin yerini belirlemek, onu yükleyip çalıştırmaktır. Çoğu
önyükleyici başka çekirdeklerin belirtilmesine (son derlediğiniz çekirdek çalışmazsa öncekinin
yüklenmesini sağlayabilirsiniz) ve bu çekirdeklere isteğe bağlı girdilerin aktarılmasına imkan veren
etkileşimli bir arayüze sahiptir.

PC’lerde önyükleyici açılış aygıtının ilk sektöründe bulunur. Bu sektör Asıl Önyükleme Kaydı (MBR -
Master Boot Record) olarak bilinir.

Çoğu sistemde bazı kısıtlamalardan dolayı bu önyükleyici çok sınırlanır. PC dışındaki sistemlerde bile
boyut ve önyükleyicinin karmaşıklığıyla ilgili sınırlamalar vardır. Fakat PC’lerde MBR’ın boyutu (512
bayttır ve disk bölümleme tablosu da buradadır) önyükleyicinin bu alana deyim yerindeyse tıkıştırılmasını
gerektirir.

Diğer yandan, çoğu işletim sistemi birincil önyükleyicinin ardından disk bölümünün belli bir yerinde
bulunan ikincil bir önyükleyiciyi çalıştırır.

Linux işletim sisteminin önyükleyicisi normalde lilo(8) ya da grub(8)’dır. Her ikisi de ya ikincil
yükleyiciyle ya da bir parçası MBR içinde diğer parçası kök disk bölümünde bulunan iki parçalı bir
önyükleyici olarak kurulur.

Çekirdeğin Yüklenmesi
Çekirdek yüklendiğinde aygıtları (sürücüleri üzerinden) ilklendirir, takas alanını etkinleştirir (günümüz
çekirdeklerinde kswapd olarak bilinen bir çekirdek sürecidir) ve kök dosya sistemini (/) bağlar.

Çekirdeğe bu etkinliklerle ilgili olarak bazı girdiler aktarılabilir (örneğin kök dosya sistemi olarak
başka bir disk bölümünü belirtebilirsiniz). Bu tür Linux girdileri ile ilgili daha ayrıntılı bilgi için
bootparam(7) kılavuzuna bakınız.

Bundan sonra çekirdek sadece, süreç kimliği 1 olan ilk süreci (kullanıcı tarafı) çalıştırır. Çekirdek
kendisine verilmiş girdilerden işine yaramayanları aktararak /sbin/init yazılımını çalıştırır.

init ve inittab
init çalışmaya başladığında ilk olarak /etc/inittab dosyasında bulunan yönergeleri okur. Bu dosya farklı
çalışma seviyeleri ile bu çalışma seviyelerinde çalıştırılacak komutlara ilişkin bilgiler içerir.

Bu, sistem yöneticisine belli hizmetlerin ilişkilendirilebildiği farklı çalışma seviyeleri ile (örn: S
tek kullanıcılı kiptir, ağ hizmetleri için 2 gibi) kolayca yönetilebilen bir yapı sunar. Sistem
yöneticisi çalışma seviyesini init(8) ile değiştirebilir ve o anki çalışma seviyesini runlevel(8) ile
sorgulayabilir.

Hizmetlerin başlatılması ve durdurulması bu dosyayı düzenleyerek yapılmaz. /etc/inittab içindeki veriler,
belirli çalışma seviyelerinde çalıştırılacak ya da durdurulacak hizmetlerin betiklerinin bulunduğu yere
denetimi aktarmakta kullanılır.

Açılış betikleri
Bilgi:
Aşağıdaki açıklamalar sadece SYSV-R4 temelli sistemlere uygulanır. Bunlar ticari Unix’ler ile bazı
Linux dağıtımlarıdır. Bazı sistemler (Slackware Linux, FreeBSD, OpenBSD) açılış betiklerinin
düzenlenmesinde biraz daha farklı yapılar kullanır.

Yönetilen her hizmet (posta sunucusu, nfs sunucusu, cron, vs.) için belirli bir dizinde (çoğu Linux
sürümünde /etc/init.d dizinidir) bulunan tek bir betik vardır. Bu betiklerin her biri tek bir girdi kabul
eder. Bunlar genel olarak üzerinde anlaşma sağlanmış belirli sözcüklerdir. Örneğin ’start’ sözcüğü
hizmetin başlatılmasını, ’stop’ ise durdurulmasını sağlarken ’restart’ ile hizmet önce durdurulur
ardından başlatılır, ’status’ ile hizmetin durmu hakkında bilgi alınır. Betikler girdisiz
çalıştırıldığında kullanılabilecek girdilerin listesini gösterir.

Çalışma seviyelerine özel dizinler
Hizmetlerin belirli çalışma seviyelerinde çalıştırılması, durdurulması ve çalıştırılma sıralarının
belirlenmesi için özel dizinler vardır. Bunlar normalde /etc/rc[0-6S].d dizinleridir. Bu dizinlerin her
birinde /etc/init.d dizininde bulunan betiklere sembolik bağlar bulunur.

Bir birincil betik (genellikle /etc/rc) inittab(5) betiğinden çağrılır ve bu betik çalışma seviyesi
dizinlerindeki sembolik bağlar üzerinden hizmet betiklerini çalıştırır. Betiklerin sembolik bağ
isimlerinden ’S’ ile başlayanlar ’start’ ile (hizmeti başlatmak için), ’K’ ile başlayanlar ise ’stop’ ile
(hizmeti durdurmak için) çalıştırılır.

Aynı çalışma seviyesinde betiklerin hangi sırada çalıştırılacaklarını belirlemek için sembolik bağ
isimleri sıra numaraları içerir. Bu numaradan sonra da çalıştırılacak hizmetin ismi gelir. Örneğin,
/etc/rc2.d/S80sendmail ile sendmail 2. çalışma seviyesinde başlatılır. Ancak bu, /etc/rc2.d/S12syslog’dan
sonra ve /etc/rc2.d/S90xfs’den önce çalıştırılır.

Çalışma seviyeleri ve açılış sırası bu bağlar sayesinde kolayca yönetilebilir. Bir çok Linux dağıtımı bu
işlemi daha da kolaylaştıran araçlarla gelir (örn, chkconfig(8).

Sistemin açılışta yapılandırılması
Artalanda başlatılan süreçler genellikle isteğe bağlı bazı girdiler ve komut satırı seçenekleri kabul
ederler. Sistem yöneticilerinin bu girdileri betiklere dokunmadan daha kolay düzenleyebilmeleri için
süreçlerin kendilerine ait yapılandırma dosyaları vardır. Bunların yerleri dağıtımlara göre değişir.
Örneğin eski Red Hat sistemlerinde bu dosyalar /etc/sysconfig dizininde bulunurdu.

Eski Unix’lerde bunlar komut satırı seçenekleri iken günümüz Linux sistemlerinde (ve HPUX’de) bu dosyalar
kabuk değişkenlerini içerir. /etc/init.d dizininde bulunan betikler bu değişkenlerin değerlerini
kullanır.

İLGİLİ DOSYALAR

       /etc/init.d/, /etc/rc[S0-6].d/, /etc/sysconfig/

İLGİLİ BELGELER

       init(1), systemd(1), inittab(5), bootparam(7), bootup(7), runlevel(8), shutdown(8).

ÇEVİREN

       © 2003, 2022 Nilgün Belma Bugüner
       Bu çeviri özgür yazılımdır: Yasaların izin verdiği ölçüde HİÇBİR GARANTİ YOKTUR.
       Lütfen, çeviri ile ilgili bildirimde bulunmak veya çeviri yapmak  için  https://github.com/TLBP/manpages-
       tr/issues adresinde "New Issue" düğmesine tıklayıp yeni bir konu açınız ve isteğinizi belirtiniz.

Linux man-pages 5.10                                Mart 2015                                            BOOT(7)