Ubuntu Manpage: bootparam - wprowadzenie do parametrów rozruchowych jądra Linux

nazwa
opis
zobacz także
tłumaczenie

NAZWA

       bootparam - wprowadzenie do parametrów rozruchowych jądra Linux

OPIS

Jądro (kernel) Linux przyjmuje pewne "opcje wiersza poleceń"", lub "parametry rozruchowe" podczas
uruchamiania. Ogólnie jest to używane do przekazywania jądru informacji o parametrach sprzętu, których
samodzielnie nie potrafi ono określić lub by zapobiec wartościom, które jądro by normalnie wykryło.

Kiedy jądro jest uruchamiane bezpośrednio przez BIOS, nie ma możliwości przekazywania żadnych parametrów.
Tak więc, aby móc mieć tę możliwość, trzeba używać programu rozruchowego zdolnego do przekazywania
parametrów, takiego jak GRUB.

Lista argumentów
Wiersz poleceń jądra jest przetwarzany w listę łańcuchów (argumentów rozruchowych) rozdzielonych
spacjami. Większość argumentów rozruchowych przyjmuje postać:

nazwa[=wartość_1][,wartość_2]...[,wartość_10]

gdzie "nazwa" jest unikalnym słowem kluczowym, które jest używane do określania, która część jądra ma
otrzymać związane z nim wartości. Poszczególne argumenty rozruchowe są zwyczajnie oddzielone spacjami, w
formacie wyżej podanym. Proszę zauważyć, że limit 10 wartości jest rzeczywisty, jako że obecnie kod
obsługuje jedynie 10 oddzielonych przecinkami parametrów dla słowa kluczowego (można jednak użyć tego
samego słowa kluczowego drugi raz, aby pomieścić dodatkowe parametry).

Większość sortowania jest zakodowana w pliku źródłowym jądra init/main.c. Najpierw jądro sprawdza czy
argument jest jednym ze specjalnych argumentów "root=", "ro", "rw" lub "debug". Znaczenie tych
specjalnych argumentów jest opisane dalej w tym dokumencie.

Potem przechodzi przez listę funkcji konfigurujących, aby zobaczyć czy podany tekst argumentu (taki jak
"foo") nie jest związany z funkcją konfigurującą ("foo_setup()") dla konkretnego urządzenia, lub części
jądra. Jeśli przekazało się jądru linię foo=3,4,5,6 to przeszuka ono tablice bootsetupowe aby sprawdzić,
czy "foo" było zarejestrowane. Jeśli było, wywołuje funkcję konfigurującą związaną z "foo" (foo_setup())
i przekazuje jej argumenty 3, 4, 5 i 6 podane w linii poleceń jądra.

Wszystko, co jest w postaci "foo=bar", co nie jest akceptowane jako funkcja konfigurująca, jak opisano
powyżej, zostaje zinterpretowane jako zmienna środowiskowa, która ma być ustawiona. (Bezużytecznym?)
przykładem może być użycie "TERM=vt100" jako argumentu rozruchowego.

Wszelkie pozostałe argumenty, które nie były wybrane przez jądro i nie były zinterpretowane jako zmienne
środowiskowe, zostają potem przekazane procesowi PID 1, którym zwykle jest program init(1).
Najpopularniejszym argumentem, który jest przekazywany procesowi init jest słowo "single", które mówi mu,
by uruchomił komputer w trybie pojedynczego użytkownika, żeby nie odpalał wszystkich normalnych demonów.
Proszę sprawdzić na stronie podręcznika init(1), jakie argumenty przyjmuje.

Ogólne argumenty nieprzeznaczone do konkretnego urządzenia
'init=...'
Ustawia to pierwotne polecenie do wykonania przez jądro. Jeśli nie jest ono ustawione lub nie może
zostać znalezione, to jądra wypróbowuje /sbin/init, następnie /etc/init, później /bin/init i w
końcu /bin/sh a ostatecznie panikuje, jeśli wszystkie te próby zawiodą.

'nfsaddrs=...'
Ustawia adres rozruchowy NFS na podany łańcuch. Adres rozruchowy jest używany w przypadku rozruchu
sieciowego.

'nfsroot=...'
Ustawia nazwę katalogu głównego NFS na podany łańcuch. Jeśli łańcuch ten nie rozpoczyna się od
"/", "," lub cyfry, to jest on poprzedzany przez "/tftpboot/". Ta nazwa katalogu głównego jest
używana w przypadku rozruchu sieciowego.

'root=...'
Ten argument mówi jądru, którego urządzenia użyć do jako głównego systemu plików podczas rozruchu.
Domyślna wartość tego ustawienia jest skonfigurowana podczas kompilacji i zwykle jest wartością
urządzenia głównego systemu, na którym zbudowano jądro. Aby nadpisać tę wartość i wybrać na
urządzenie główne np. drugi napęd dyskietek, należy użyć "root=/dev/fd1".

Główne urządzenie można określić symbolicznie lub numerycznie. Forma symboliczna ma postać
/dev/XXYN, gdzie XX określa typ urządzenia (np. 'hd' do twardych dysków zgodnych z ST-506, z Y z
zakresu 'a'–'d'; 'sd' do dysków zgodnych z SCSI, z Y z zakresu 'a'–'e'), Y jest literą lub numerem
napędu, a N numerem (dziesiętnie) partycji na tym urządzeniu.

Proszę zauważyć, że nie ma to nic do czynienia z przeznaczeniem tych urządzeń w bieżącym systemie.
Część "/dev/" jest tylko konwencją.

Powyższe urządzenia można przekazywać także w niewygodnej i mniej przenośnej reprezentacji
numerycznej, która jest kombinacją numerów głównych/pobocznych (major/minor) urządzeń. (np.
/dev/sda3 ma numer główny 8 i poboczny 3, więc można użyć "root=0x803" jako alternatywy).

'rootdelay='
Parametr ustawia przerwę (w sekundach) przed próbą zamontowania głównego systemu plików.

'rootflags=...'
Parametr ustawia łańcuch opcji montowania dla głównego systemu plików (więcej informacji również w
fstab(5)).

'rootfstype=...'
Opcja 'rootfstype' nakazuje jądru zamontowanie głównego systemu plików tak, jak gdyby był on
podanego typu. Może być to przydatne (przykładowo) do zamontowania systemu plików ext3 jako ext2 i
usunięcia dziennika w głównym systemie plików, cofając tak naprawdę jego format z ext3 do ext2 bez
potrzeby rozruchu komputera z innego nośnika.

'ro' i 'rw'
Opcja 'ro' mówi jądru, by zamontowało główny system plików jako przeznaczony tylko do odczytu, aby
fsck mógł pracować na nieruchomym systemie plików. Żaden proces nie może zapisywać plików na
systemie plików, dopóki nie zostanie remontowany jako przeznaczony do odczytu i zapisu, np.
poprzez "mount -w -n -o remount /" (patrz też mount(8)).

Opcja 'rw' mówi jądru, by zamontować główny system plików jako przeznaczony do odczytu/zapisu. Tak
jest domyślnie.

'resume=...'
Przekazuje do jądra położenie zahibernowanych danych, z których chce się wznowić pracę systemu po
hibernacji. Zwykle jest to partycja lub plik wymiany. Przykład:

resume=/dev/hda2

'reserve=...'
Ta komenda jest używana do chronienia regionów portów wejścia/wyjścia przed sondowaniem. Postać
polecenia:

reserve=iobase,extent[,iobase,extent]...

W niektórych komputerach może być niezbędne chronienie sterowników urządzeń od szukania urządzeń
(autosondowanie) w określonych regionach. Może to wynikać z błędnej reakcji sprzętu, możliwej
błędnej identyfikacji lub po prostu z tego, że nie chce się tego sprzętu inicjalizować.

Argument reserve podaje region portu wejścia/wyjścia, który nie ma być sondowany. Sterownik
urządzenia nie będzie sondować zarezerwowanego regionu, chyba że inny argument rozruchowy
wyjątkowo mu to nakaże.

Na przykład, wiersz rozruchowy

reserve=0x300,32 blah=0x300

powstrzymuje wszystkie sterowniki urządzeń, poza sterownikiem "blah" od sondowania 0x300-0x31f.

'panic=N'
Domyślnie, jądro nie uruchomi się ponownie po panice, ale za pomocą tej opcji można spowodować, że
jądro wykona ponowne uruchomienie systemu po N sekundach (jeśli N jest większe niż zero). Czas ten
można również ustawić za pomocą

echo N > /proc/sys/kernel/panic.

'reboot=[warm|cold][,[bios|hard]]'
Od Linuksa 2.0.22 ponowne uruchomienie jest domyślnie "zimne" (cold). Można również wybrać stare
ustawienie za pomocą 'reboot=warm'. "Zimny" restart może wymagać zresetowania określonego sprzętu,
może również zniszczyć jeszcze nie zapisane dane w buforach dysku. "Ciepły" restart może być
szybszy. Domyślnie, ponowne uruchomienie jest "twarde" (hard), poprzez żądanie pulsowania bitu 0
na linii resetu kontrolera klawiatury, lecz istnieje przynajmniej jeden typ płyt głównych, z
którym to nie działa. Opcja 'reboot=bios' może w zamian przeskoczyć przez BIOS.

'nosmp' i 'maxcpus=N'
Tylko gdy zdefiniowano __SMP__. Opcja wiersza polecenia 'nosmp' lub 'maxcpus=0' wyłączy całkowicie
aktywację SMP, natomiast opcja 'maxcpus=N' ograniczy maksymalną liczbę aktywowanych procesorów w
trybie SMP do N.

Argumenty rozruchowe do użycia przez deweloperów jądra
'debug'
Komunikaty jądra są przekazywane do demona (np. klogd(8) lub podobnego), tak że mogą zostać
zapisane na dysku. Wiadomości o priorytetach powyżej console_loglevel są także wypisywane na
konsoli (informacje na temat poziomów priorytetów zawiera syslog(2)). Domyślnie console_loglevel
jest ustawiona na logowanie wszystkiego co ważniejsze niż KERN_DEBUG. Ten argument rozruchowy
dodatkowo nakazuje wypisywanie wiadomości o priorytecie KERB_DEBUG.. Poziom logowania konsoli
można również ustawić podczas pracy systemu dzięki plikowi /proc/sys/kernel/printk (opisanemu w
syslog(2)), operacji syslog(2) SYSLOG_ACTION_CONSOLE_LEVEL lub dmesg(8).

'profile=N'
Możliwe jest włączenie funkcji profilowania jądra, aby dowiedzieć się na co jądro zużywa cykle
procesora. Profilowanie jest włączane, za pomocą ustawienia zmiennej prof_shift na wartość
niezerową. Można to zrobić podając CONFIG_PROFILE w chwili kompilacji lub używając opcji
'profile='. Wartość prof_shift będzie wynosić N, jeśli zostanie podana lub CONFIG_PROFILE_SHIFT,
gdy poda się ją, lub 2 - wartość domyślną. Ważność tej zmiennej jest taka, że daje ona
rozdrobnienie profilowania: za każdym cyknięciem zegara, jeśli system wykonywał kod jądra, licznik
jest zwiększany:

profile[address >> prof_shift]++;

Surowe informacje profilowania można odczytać z /proc/profile. Prawdopodobnie będzie trzeba użyć
narzędzia takiego jak readprofile.c, aby je uporządkować. Zapis do /proc/profile wyczyści
liczniki.

Argumenty rozruchowe do użytku z ramdyskiem
Tylko jeśli jądro zostało skompilowane z CONFIG_BLK_DEV_RAM. Generalnie, złym pomysłem jest używanie
ramdysku w Linuksie — system sam będzie korzystał z dostępnej pamięci bardziej wydajnie. Jednak w trakcie
rozruchu często przydatne okazuje się załadowanie zawartości dyskietki na ramdysk. Może się również
okazać, że pewne moduły (np. do systemu plików lub sprzętu) muszą zostać załadowane przed uzyskaniem
dostępu do głównego dysku.

W Linuksie 1.3.48, obsługa ramdysku uległa całkowitej zmianie. Wcześniej, pamięć była alokowana
statycznie i istniał parametr 'ramdisk=N', który określał jego rozmiar. Mogło to również służyć do
ustawienia obrazu jądra w czasie kompilacji. Obecnie, ramdysk używa buforów i powiększa się w
sposób dynamiczny. Wiele informacji o bieżącej konfiguracji ramdysku zawiera plik źródeł jądra
Documentation/blockdev/ramdisk.txt (w starszych jądrach Documentation/ramdisk.txt).

Są cztery parametry: dwa logiczne i dwa całkowite.

'load_ramdisk=N'
Jeśli N=1 - ładuje ramdysk, przy N=0 nie ładuje ramdysku (tak jest domyślnie).

'prompt_ramdisk=N'
Jeśli N=1 - prosi o włożenie dyskietki (tak jest domyślnie), jeśli N=0 - nie prosi (dlatego
parametr ten nigdy nie jest potrzebny).

'ramdisk_size=N' lub (przestarzałe) 'ramdisk=N'
Ustawia maksymalny rozmiar ramdysków na N kB. Domyślny wynosi 4096 (4 MB).

'ramdisk_start=N'
Ustawia startowy numer bloku (przesunięcie na dyskietce, gdzie ramdysk się rozpoczyna) na N. Jest
to potrzebne w przypadku, gdy ramdysk znajduje się za obrazem jądra.

'noinitrd'
Tylko gdy jądro zostało skompilowane z CONFIG_BLK_DEV_RAM i CONFIG_BLK_DEV_INITRD. Obecnie, można
skompilować jądro tak, aby używało initrd. Gdy ta funkcja jest włączona, proces rozruchowy
załaduje jądro i początkowy ramdysk; następnie jądro konwertuje initrd do "normalnego" ramdysku,
który jest montowany w trybie do odczytu i zapisu, jako urządzenie główne; następnie wykonywane
jest /linuxrc; później montowany jest "rzeczywisty" główny system plików, a system plików initrd
jest przenoszony do /initrd; na końcu wykonywana jest zwykła sekwencja rozruchowa (np. wywołanie
/sbin/init).

Szczegółowy opis funkcji initrd zawiera plik źródeł jądra Documentation/admin-guide/initrd.rst
(lub Documentation/initrd.txt przed Linuksem 4.10).

Opcja 'noinitrd' mówi jądru, że choć zostało skompilowane w celu działania z initrd, to nie
powinno przechodzić przez powyższe kroki, lecz pozostawić dane initrd w /dev/initrd. To urządzenie
może być użyte jedynie jednokrotnie: dane są zwalniane w chwili, gdy ostatni proces, który je
używał zamknie /dev/initrd.

Argumenty rozruchowe do urządzeń SCSI
Ogólne pojęcia w tej sekcji:

iobase -- pierwszy port I/O, który zajmuje host SCSI. Są one podawane w notacji heksadecymalnej i
zazwyczaj leżą w zakresie od 0x200 do 0x3ff.

irq -- przerwanie sprzętowe, które wykorzystuje karta. Prawidłowe wartości zależą od rozpatrywanej karty,
lecz zwykle są to 5, 7, 9, 10, 11, 12 i 15. Inne wartości są zwykle używane w peryferiach takich jak
dyski twarde IDE, stacje dysków, porty szeregowe, itp.

scsi-id -- identyfikator, którego adapter używa do identyfikowania siebie na szynie SCSI. Tylko niektóre
adaptery umożliwiają zmianę tej wartości, jako że większość ma ją trwale ustaloną wewnątrz. Częstą
wartością domyślną jest 7, lecz zestawy Seagate i Future Domain TMC-950 używają 6.

parity -- określa, czy adapter SCSI oczekuje od załączonych urządzeń dostarczania wartości parzystości
przy wymianach informacji. Podanie jedynki oznacza, że sprawdzanie parzystości jest włączone, a zero ją
wyłącza. Znowu jednak nie wszystkie adaptery przyjmują wybranie zachowania parzystości podczas rozruchu.

'max_scsi_luns=...'
Urządzenie SCSI może mieć wiele "podurządzeń" zawartych w nim samym. Najpopularniejszym przykładem
jest jeden z nowych CD-ROM-ów SCSI, który obsługuje naraz więcej niż jeden dysk. Każdy CD jest
adresowany jako "Logical Unit Number" (LUN) (ang. logiczny numer jednostki) tego urządzenia.
Jednak większość urządzeń takich jak twarde dyski, napędy kasetowe i inne jest pojedynczymi
urządzeniami z LUN równym zero.

Niektóre słabo dopracowane urządzenia SCSI nie mogą obsłużyć sondowania LUN nierównego zeru.
Dlatego, jeśli flaga kompilacji CONFIG_SCSI_MULTI_LUN nie była ustawiona, nowe jądra sondują
domyślnie tylko LUN zero.

Aby podać ilość sondowanych LUN-ów podczas rozruchu, wpisuje się 'max_scsi_luns=n' jako argument
rozruchowy, gdzie n jest liczbą między 1 a 8. Aby zapobiec problemom opisanym wyżej, używa się
n=1 aby zapobiec denerwowaniu nieprawidłowych urządzeń.

Konfiguracja napędu kasetowego SCSI
Niektóre parametry konfiguracji sterownika kasetowego SCSI mogą być osiągnięte przez użycie
następującego:

st=buf_size[,write_threshold[,max_bufs]]

Pierwsze dwie liczby są podane w jednostkach kilobajtowych. Domyślna wartość buf_size to 32k B, a
maksymalna wartość to 16384 kB. Wartość write_threshold jest wartością przy której bufor jest
przekazywany na kasetę z domyślną wartością 30 kB. Maksymalna liczba buforów zmienia się z liczbą
wykrytych napędów, a domyślną wartością jest 2. Przykładowym użyciem może być:

st=32,30,2

Szczegóły można znaleźć w pliku Dcumentation/scsi/st.txt (lub drivers/scsi/README.st w starszych
jądrach) w źródłach jądra Linux.

Dyski twarde
Parametry sterownika dysków/CD-ROM-ów IDE
Sterownik IDE przyjmuje wiele parametrów, od specyfikacji geometrii dysku do wsparcia dla
wadliwych chipów kontrolera. Specyficzne opcje dysku mogą być podawane poprzez użycie "hdX=" z X
pomiędzy "a"–"h".

Opcje niespecyficzne napędom są przekazywane z przedrostkiem "hd=". Proszę zauważyć, że używanie
przedrostka specyficznego dyskowi dla niespecyficznej opcji także zadziała, a opcja zostanie
zaaplikowana tak jak oczekiwano.

Proszę zauważyć także, że "hd=" może być użyty w odniesieniu do następnego niepodanego napędu w
sekwencji (a, ..., h). W następujących omówieniach, opcja "hd=" będzie cytowana dla zwięzłości.
Proszę zapoznać się z plikiem Documentation/ide/ide.txt (lub Documentation/ide.txt w starszych
jądrach albo drivers/block/README.ide w archaicznych jądrach) w źródłach jądra Linux, aby
dowiedzieć się więcej.

Opcje 'hd=cyls,heads,sects[,wpcom[,irq]]'
Tych opcji używa się do przekazywania fizycznej geometrii dysku. Jedynie pierwsze trzy wartości są
wymagane. Wartości cylinder/head/sectors będą tymi używanym przez fdisk. Wartość wpcom (write
precompensation) jest ignorowana dla dysków IDE. Podana wartość IRQ będzie używana dla interfejsu,
na którym rezyduje napęd i nie jest tak naprawdę parametrem specyficznym napędowi.

Opcja 'hd=serialize'
Chip CMD-640 interfejsu dual IDE jest wadliwy; zaprojektowano go tak, że gdy napędy z drugiego
interfejsu są używane równocześnie z napędami pierwszego, dane ulegają zniszczeniu. Używanie tej
opcji mówi sterownikowi by upewnił się, że oba interfejsy nigdy nie są używane naraz.

Opcja 'hd=noprobe'
Nie sonduje danego dysku. Np.

hdb=noprobe hdb=1166,7,17

wyłączy sondowanie, lecz wciąż poda geometrię dysku, więc będzie zarejestrowany jako prawidłowe
urządzenie blokowe, a więc będzie się nadawać do użytku.

Opcja 'hd=nowerr'
Niektóre napędy czasami mają trwale załączony bit WRERR_STAT. To usprawnia działanie tych
wadliwych urządzeń.

Opcja 'hd=cdrom'
Mówi to sterownikowi IDE, że w miejscu normalnego dysku IDE mamy CD-ROM typu ATAPI. W większości
wypadków, CD-ROM jest wykrywany automatycznie, lecz jeśli tak nie jest, to to powinno pomóc.

Opcje standardowego sterownika dysków ST-506 ('hd=')
Standardowy sterownik dysków może przyjmować argumenty geometrii dla dysków podobnie do sterownika
IDE. Proszę zauważyć jednak, że oczekuje on jedynie trzech wartości (C/H/S) -- więcej lub mniej
spowoduje ciche zignorowanie podanego polecenia. Podobnie też, przyjmuje jedynie "hd=" jako
argument, np. "hda=" jest tu nieprawidłowe. Format jest następujący:

hd=cylindry,głowice,sektory

Jeśli są tam zainstalowane dwa dyski, powyższe jest powtarzane z parametrami geometrii dla
drugiego dysku.

Urządzenie ethernetowe
Różne sterowniki używają różnych parametrów, ale wszystkie przynajmniej dzielą IRQ, wartość bazowego
portu I/O i nazwę. W najogólniejszej formie wygląda to tak:

ether=irq,iobase[,param_1[,param_2,...param_8]],nazwa

Pierwszy nienumeryczny argument jest pobierany jako nazwa. Wartości param_n (jeśli mają zastosowanie)
zwykle mają różne znaczenia dla różnych kart/sterowników. Typowe wartości param_n są używane do podawania
rzeczy takich jak adres pamięci dzielonej, wyboru interfejsu, kanału DMA i podobnych.

Najpopularniejszym wykorzystaniem tego parametru jest wymuszenie sondowania drugiej karty ethernetowej,
jako że domyślnie sondowana jest tylko jedna. Można tego dokonać prostym:

ether=0,0,eth1

Proszę zauważyć, że wartości zera dla IRQ i bazy I/O w powyższym przykładzie mówią sterownikowi, by je
wysondował automatycznie.

Ethernet-Howto zawiera rozległą dokumentację o używaniu wielorakich kart i o specyficznych
implementacjach karta/sterownik wartości param_n. Zainteresowani powinni odnieść się do odpowiedniej
sekcji w tamtym dokumencie.

Sterownik stacji dyskietek
Istnieje wiele opcji sterownika stacji dyskietek i wszystkie są wymienione w
Documentation/blockdev/floppy.txt (lub Documentation/floppy.txt w starszych jądrach albo
drivers/block/README.fd w archaicznych jądrach) w źródle jądra Linux. Tam można znaleźć szczegółowe
informacje.

Sterownik dźwięku
Sterownik dźwięku może także akceptować argumenty rozruchowe do przesłonięcia wartości wkompilowanych.
Nie jest to zalecane i jest raczej złożone. Jest to opisane w pliku w źródłach jądra Linux
Documentation/sound/oss/README.OSS (drivers/sound/Readme.linux w przypadku starszych wersji jądra).
Przyjmuje parametr rozruchowy postaci:

sound=urządzenie1[,urządzenie2[,urządzenie3...[,urządzenie10]]]

gdzie każda wartość urządzenieN jest formatu 0xTaaaId, a bajty są użyte następująco:

T - rodzaj urządzenia: 1=FM, 2=SB, 3=PAS, 4=GUS, 5=MPU401, 6=SB16, 7=SB16-MPU401

aaa - heksadecymalnie zapisany adres I/O.

I - heksadecymalnie zapisana linia przerwań (np. 10=a, 11=b, ...)

d - kanał DMA.

Jak widać, jest to całkiem bałaganiarskie i lepiej wkompilować swoje własne wartości do sterownika.
Używanie argumentu "sound=0" wyłączy sterownik dźwięku.

Sterownik drukarki wierszowej
'lp='
Składnia:

lp=0
lp=auto
lp=reset
lp=port[,port...]

Można przekazać sterownikowi drukarki, który port ma użyć, a którego nie. To ostatnie przydaje
się, jeśli nie chce się aby sterownik drukarki zajął wszystkie dostępne porty równoległe, dzięki
czemu inne sterowniki (np. PLIP, PPA) mogą ich użyć w zamian.

Format argumentu to wiele nazw portów. Np. lp=none,parport=0 użyje pierwszego portu równoległego
do lp1 i wyłączy lp0. Aby wyłączyć cały sterownik drukarki, można użyć lp=0.

ZOBACZ TAKŻE

       klogd(8), mount(8)

       Aktualne informacje znajdują się w pliku źródeł jądra Documentation/admin-guide/kernel-parameters.txt.

TŁUMACZENIE

       Autorami polskiego tłumaczenia niniejszej strony podręcznika są: Przemek  Borys  <pborys@dione.ids.pl>  i
       Michał Kułach <michal.kulach@gmail.com>

       Niniejsze  tłumaczenie  jest  wolną  dokumentacją.  Bliższe informacje o warunkach licencji można uzyskać
       zapoznając się z GNU General Public License w wersji  3  ⟨https://www.gnu.org/licenses/gpl-3.0.html⟩  lub
       nowszej. Nie przyjmuje się ŻADNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI.

       Błędy  w  tłumaczeniu  strony  podręcznika  prosimy  zgłaszać  na  adres  listy dyskusyjnej ⟨manpages-pl-
       list@lists.sourceforge.net⟩.